Tarihsel figürlerin mitlere dönüşümü
genellikle karmaşık figürleri basitleştirir ve belirli anların önemini
abartarak uzun vadeli başarıları arka planda bırakır. Carlos Marighella’nın
başına gelen de buydu.
Halkın tahayyülünde elinde tüfekle şiddet
eylemlerine karışan bir adam figürünün oluştuğu, askerî diktatörlüğe karşı
verilen silahlı mücadele dönemi üç yıldan fazla sürmedi.
5 Aralık 2011'de 100 yaşına girecek olan
Marighella, Brezilya Komünist Partisi (BKP) saflarında 30 yıldan fazla siyasi
militanlığa sahipti ve hem diktatörlük rejimlerinde hem de daha demokratik
rejimlerde, komünistlere yönelik yoğun baskının ve zulmün olduğu dönemlerde
sadece yeraltında çalıştı.
Marighella'nın çehresini en iyi niteleyen imaj,
onu samba, şiir ve futbol konusunda tutkulu, siyasi mücadelenin montaj hattının
tüm aşamalarına katılan, sosyalist devrimin gerçekleştirilmesi için çeşitli
spesifik ve tekrarlayan işlevleri yerine getiren disiplinli bir parti işçisi
olarak tasvir eden imajdır.
Memleketi dışındaki arkadaşları tarafından kullanılan
ifadeyle “Bahialı melez”, Salvador'da doğdu. İtalyan bir tamirci olan babası
Augusto'dan ve ülkeye bir köle gemisiyle gelen bir Afrikalının siyah kızı olan
annesi Maria Rita'dan sosyalist idealleri ve toplumu dönüştürme iradesini miras
aldı. Vaktinden önce yetişmiş birisi olarak, dört yaşında okumayı öğrendi ve
henüz ergenlik çağında kitapların tadına vardı.
Fakat kendini eve hapsetmedi. Top oynamayı
severdi ve bir futbol ayakkabısına sahip olmayı hayal ederdi. Ayrıca
arkadaşlarıyla Itapuã'da serenatlara katıldı. Karnaval sırasında Baixa dos
Sapateiros'ta kadın ve çingene gibi giyinirdi. Şiirler de yazdı ve sürekli spor
salonunda çalıştı.
Militanlığa çok erken, henüz 20 yaşındayken
başladı. 1930'ların başında, daha sonra öğrenci olaylarına da karışacağı Bahia
Politeknik Okulu'nda inşaat mühendisliği kursuna yazıldığı sıralarda BKP'ye de
üye oldu.
İlk olarak 1932'de Salvador'da Başkan Getúlio
Vargas'a karşı bir protestoya katılmaktan tutuklandı. Eylem, Vargas'ın eyalete
müdahalesi olan Vali Juracy Magalhães'in emriyle 500'den fazla öğrencinin
tutuklanmasıyla sona erdi.
Birkaç ay sonra serbest bırakıldı, partide
itibar kazandı ve BKP'yi Bahia'da örgütleme etme görevini aldı. 1936'nın
başlarında, BKP ulusal sekreterliğinin üç lideri, partinin eyaletteki
faaliyetlerini öğrenmek için Salvador'u ziyaret etti. Aylar sonra Marighella,
yeni bir görevle, o zamanlar ülkenin başkenti olan Rio de Janeiro'daki
komünistlerin örgütlenmesine katkıda bulunma göreviyle yüklendi.
Hapis ve
İşkenceler
25 yaşındayken Marighella, 1935'te Luís
Carlos Prestes'in Millî Kurtuluş İttifakı (ANL) tarafından Getúlio Vargas'dan
iktidarı almak için düzenlenen bir askeri ayaklanma olan sözde Komünist İsyan'ın
başarısızlığından sonra BKP'yi yeniden canlandırmaya yardımcı olmak için Rio de
Janeiro'ya gitti.
Hareket yenilgiye uğradı ve aralarında
partinin büyük lideri Prestes ve Miranda olarak bilinen genel sekreter Antônio
Maciel Bonfim'in de bulunduğu birkaç komünist lider tutuklandı. Marighella, Rio
de Janeiro'ya bu olumsuz iklimin ortasında vardı ve kısa süre sonra 1 Mayıs
1936'da ikinci kez tutuklandı. Bir yıl iki ay hapis yattı ve 23 gün işkenceye
maruz kaldı.
İşkence, yumruklar ve tekmelerle başladı.
Sonra tepeden tırnağa cop ve kırbaçla dayaklar geldi. Sonra işkenceciler,
vücudunun çeşitli yerlerini sigara közüyle yaktılar. Tırnaklarının altına iğne
batırdılar.
Hatta testislerini bir iple bağlayıp çektiler.
Marighella 1937'de hapisten çıktı ve o yılın Kasım ayında Estado Novo'nun[1] ilânından sonra Getúlio Vargas tarafından yasadışı
ilân edilen BKP'deki faaliyetlerine devam etti. Vargas'ın diktatörlüğü
sırasında, Marighella'ya São Paulo'ya taşınması ve partinin Merkez Komitesi ile
eyalet liderlerinin sınırlarını düzenleme görevi verildi.
Kısa süre sonra São Paulo'daki komünistler
arasında ana referans noktası hâline geldi, ancak siyasi militanlığı 1939'da
üçüncü kez tutuklanarak tekrar kesintiye uğradı. Sonraki altı yıl boyunca
Marighella, Fernando de Noronha (PE) ve Ilha Grande ( RJ), Estado Novo
iktidarındaki siyasi mahkûmlar için "depozito" hâline geldiler.
Serbest bırakıldıktan sonra en ünlü şiirlerinden biri olan "Liberdade" başlıklı soneyi yazdı.
Milletvekili
Marighella, Nisan 1945'te hapisten çıktı ve
Bahia'ya döndü. Estado Novo'nun Ekim ayında sona ermesiyle genel seçim çağrıları
yapıldı ve siyasi mahkûmlara af tanındı. Bir kez daha yasallaşan BKP, ülke
çapında adaylarını öne sürdü ve Marighella, büyük bir oyla Bahia'nın federal
milletvekili seçildi.
34 yaşında, diğer 14 komünist milletvekiliyle
birlikte Parlamentodaki yerini almak için Rio de Janeiro'ya döndü.
Kurucu Meclis'te işçi mücadelelerini, grev
hakkını, boşanma hakkını, ifade özgürlüğünü, popüler basını, Kilise ile
Devletin ayrılmasını ve tarım reformunu savundu. Milletvekili olarak, hayatta
kalmak için gerekli olduğunu düşündüğü üzere, maaşının yalnızca% 20'sini elinde
tutuyordu ve geriye kalanını partiye yolluyordu.
Yıllarca hapis yattıktan sonra, Rio de Janeiro'ya taşınmış olan ve enerji
şirketi Light için çalışan Bahialı Elza Sento Sé ile aşk yaşadı. Carlos Augusto
Marighella, 1948'de bu flörtten doğdu. Ama hayat boyu süren tutkusu, ölümüne
kadar bir aile kurmanın sevinçlerini ve acılarını ve komünist siyasi faaliyetin
istikrarsızlığını paylaştığı Clara Charf'dı.
PCB'nin resmi olarak yasallaştırılmasına
rağmen, Başkan Eurico Gaspar Dutra (1946-1951) hükümeti sırasında komünistlere
yönelik baskılar devam etti ve partinin kaydı 1947'de yeniden iptal edildi.
Bundan sonra, parti tarafından seçilen kongre üyelerinin yetkileri iptal edildi.
Bir kez daha yasadışı olan Bahialı melez,
organizasyondan aldığı yeni görev olan São Paulo'daki partiyi yönetmek için
ihtiyatla hareket etmek zorunda kalacaktı. Hâlâ hapishanede olduğu 1943'ten
beri BKP Merkez Komitesi'nin bir parçasıydı. Yeni militanlar yaratmak, grevleri
teşvik etmek ve mücadeleler gerçekleştirmek için São Paulo sendika hareketine
yatırım yapmaya başladı.
Bu seferberlik meyvesini vermiş gibiydi,
çünkü 1953'te São Paulo'da tekstil işçileri, grafik işçileri, marangozlar ve
metal işçileri gibi, her birisi muzaffer olan bir dizi grev patlak verdi.
Ancak kısa süre sonra BKPyeni bir krize
girecekti. 1956'da, tüm dünyadaki komünistler, Sovyetler Birliği'nin yeni
lideri Nikita Kruşçev'in Josef Stalin'in suçlarını kınadığı raporun yayınlanması
karşısında şok oldular.
Belgenin yayınlanmasının ardından BKP Merkez
Komitesi'nin ilk toplantısına parti liderleri arasındaki sert tartışmalar damgasını
vurdu. İfşaatlarla sarsılan Marighella kürsüye gitti ve ağladı. Günler ve
günler boyunca gözyaşları döktü.
Hayal kırıklığına rağmen partideki
faaliyetlerine devam etti ve örgütün ana karar organı olan Merkez Komite
Sekreterliği'nin bir parçası oldu. Partinin yasallaşmasını kazanmasalar da,
Juscelino Kubitschek hükümeti (1956-1961) sırasında komünistler, baskı altında
olmadıkları için bir an daha büyük bir ferahlık yaşadılar. Bu dönemde Marighella
da ailesiyle daha fazla zaman geçirebildi.
Dönüm
Noktası
Daha fazla istikrar dönemi, Cumhurbaşkanı
Jânio Quadros'un iktidara gelmesinden yedi ay sonra, 1961'de istifasıyla sona
erdi. Çıkmazla karşı karşıya kalan ordu, başkan yardımcısı João Goulart'ın
göreve başlamasını engellemek ve komünistlere zulmetmek için harekete geçmeye
başladı. Polis, Marighella'nın Rio'daki dairesine gitti, ancak o ve karısı
kaçmayı başardılar. Bunlar, 1964'e kadar sürecek olan yoğun siyasi huzursuzluk
yıllarıydı.
João Goulart'ın ilerici hükümeti ülkede
yapısal reformları denedi. Aynı zamanda, sendikalar ve grevlerin
örgütlenmesiyle birlikte BKP de büyüyordu. Parti, üzerinde nüfuz sahibi olduğu
hükümeti desteklemekle, değişim için baskıyı yoğunlaştırmak arasında bir
ikilemdeydi.
Marighella ikinci seçeneği savundu. Ancak bu
yoğun siyasi mücadele 1964 askeri darbesiyle sona erdi. Komünistler bir kez
daha yeraltına inmişti. Darbenin tam da gerçekleştiği 1 Nisan 1964 günü,
Marighella ve karısı polisten kıl payı kurtulmuştu.
Mayıs ayında Bahia'dan melez tutuklandı,
ancak elinden geldiğince direndi, göğsünden vuruldu ve bir sinema salonunda
silahlı polisle karşılaştı. Bir habeas
corpus[2] elde etti, ancak kısa süre sonra yeni bir tutuklama emri
çıkarıldı. Yeraltındayken, siyasi konjonktürü ve Brezilya gerçekliğini analiz
eden ve BKP için bir taktik olarak silahlı mücadeleyi öneren "Neden
Tutuklamaya Direndim" metnini yazdı.
O andan itibaren parti içinde liderleri ve
militanları halk ayaklanmasını uyandırmanın bir yolu olarak silahları tercih
etmeye ikna etmek için siyasi bir mücadele başlattı, oysa Prestes'in çizgisi
barışçıl bir direnişti.
Zamanla örgüt içindeki gerilimler arttı.
Marighella, İcra Komitesi’nden istifa etti, ancak partiyi silahlı mücadeleye
götürmek için São Paulo'da genel sekreter olarak kalmaya devam etti. Örneğin
São Paulo'da, partinin militanlarının yüzde 90'ı, Prestes liderliğindeki bir
delegasyonun varlığında bile, Nisan 1967'deki eyalet konferansında
Marighella'nın yanında yer aldı.
Silah
Başında
Merkez Komitesi tepki göstererek kendi
tutumuna uymayan eyaletlere müdahale etmeye başladı. Bahialı melez, parti
yönetiminin rızası olmadan Küba'da bir konferansa katıldıktan sonra, Eylül
1966'da, 30 yılı aşkın süredir militanlık yaptığı örgütten ihraç edildi.
Parti için savunduğu siyasi çizgiyi
uygulamaya koymak için artık önünde hiçbir engel kalmamıştı. Hemen sonrasında Millî
Kurtuluş Hareketi’ni [Ação Libertadora
Nacional, ALN] kurdu.
Siyasi örgütün, diplomatik yetkilileri,
onları siyasi tutuklularla takas etmek için kaçırmanın yanı sıra, savaşa para
toplamak için bankaları, zırhlı arabaları ve hatta bir maaş trenini soyan
militan hücrelerinden oluşan silahlı bir kolu vardı.
İlk eylemler, Aralık 1968'de gerillaların
Brezilya'ya yönelik önerilerini sunduğu bir belge olan ‘’Brezilya halkına
çağrı’’ manifestosunu yazan ve yayınlayan Marighella tarafından yönetildi.
Bu sırada baskı da arttı. Ordunun şiddeti
yoğunlaştırdığının ilk belirtisi ise, Aralık 1968'te Millî Kongre'yi kapatan 5
numaralı Kurumsal Kanun idi.
Sonra, ABD Büyükelçisi Charles Elbrick, Eylül
1969'da Rio de Janeiro'da kaçırılıp siyasi mahkûmlarla takas edildiğinde daha
da büyük bir tansiyon yaşandı.
Diktatörlük, silahlı mücadele eylemlerinde
Marighella'nın "parmak izlerini" zaten tespit etmişti ve ordu,
rejimin 1 numaralı düşmanı olarak gördükleri Marighella için saplantılı bir av
başlattı.
Zulüm, 4 Kasım 1969'da, gerilla, ALN ile
işbirliği yapan iki Dominikan keşişiyle bir toplantı düzenlediğinde sona erdi.
Ancak Marighella, bunların her ikisinin de tutuklandığını ve işkence
gördüklerini ve polisin emriyle hareket ettiklerini bilmiyordu.
Komünist militan, São Paulo'da Alameda Casa
Branca'da kararlaştırılan toplantı yerine vardığında, altı araçta 29 polisin
katıldığı bir operasyonda dört el ateş edilerek öldürüldü.
Marighella, ardında ideolojiye inanç,
mücadelede ısrar ve harekete geçme cesareti konusunda sunduğu örnekliğin yanında, bir
eş, bir evlat ve diktatörlüğe karşı savaşta bir dizi mirasçı bıraktı.
O, temelden bir militandı, siyasi mahkûmdu,
federal milletvekiliydi, kitle ajitatörüydü, gerilla savaşçısıydı, banka
soyguncusuydu. Edebiyat eleştirmeni Antonio Candido'nun sözleri ile, özgürlük
ve adalet özlemlerini somutlaştıran birisiydi. O, Brezilya halkı için canını
vererek, kendisini sosyalizm mücadelesinin gerçek bir işçisi kılan tüm bu
rolleri ve görevleri yerine getirdi.
Marighella’nın
Silahlı Mücadeleden İstediği
Aralık 1968'de gerillalar, kendi örgütleri
Millî Kurtuluş Hareketi tarafından savunulan ana şiarların belirtildiği "Brezilya
Halkına Çağrı" manifestosunu yayınladı:
-Ayrıcalığı ve sansürü kaldırmak;
-İfade özgürlüğünü ve dinsel özgürlüğü tesis
etmek;
-Diktatörlük tarafından mahkûm edilen herkesi
ve tüm siyasi tutsakları serbest bırakmak;
-Polisi, Ulusal İstihbarat Servisi’ni,
Donanma İstihbarat Merkezi’ni ve polise ait tüm baskı kurumlarını lağvetmek;
-Halk mahkemeleri kurmak ve ülkede bulunan
tüm CIA ajanlarını ve işkenceden, dayaktan, ölüm mangalarının saldırılarından
sorumlu tüm polis memurlarını infaz etmek;
-Ülkedeki Amerikalıları sınır dışı etmek ve
şirket, banka, toprak dâhil tüm mülkiyetlerine el koymak;
-Kuzey Amerikalılarla işbirliği yapan ve
devrime karşı duran tüm yerli özel şirketlere el koymak;
-Finans, dış ticaret, madenler, iletişim ve
temel hizmetler üzerinde devlet tekeli kurmak;
-Büyük çiftlik ve plantasyon sahiplerinin
topraklarına el koymak ve onların toprak tekeline son vermek, toprağı işleyen
çiftçilere arazilerin tapularını vermek, köylüler üzerindeki tüm sömürüyü sona
erdirmek ve onlara karşı işlenen suçları cezalandırmak;
-Büyük kapitalistlerin ve halkı sömürenlerin
yasadışı servetlerine el koymak;
-Yolsuzluğu bertaraf etmek;
-İşçilere, kadınlara, erkeklere tam istihdam
güvencesi sağlamak, işsizliği ve eksik istihdamı ortadan kaldırmak ve
“herkesten yeteneği kadar, herkese emeği kadar” ilkesini hayata geçirmek;
-Mevcut kira yasalarını lağvetmek. Bütün kira
sözleşmelerini geçersiz kılmak ve kiracıların çıkarlarını gözetmek için
kiraları düşürmek. Herkesin kendi evine sahip olabilmesi için maddi koşulları
yaratmak;
-Brezilya eğitiminin halkımızın özgürlüğü ve
bağımsız gelişimlerinin ihtiyaçlarını karşılamasını sağlamak için eğitim sistemini
yeniden şekillendirmek, USAID ile Brezilya Eğitim Bakanlığı arasındaki
anlaşmaları iptal etmek ve Kuzey Amerika müdahaleciliğinin tüm diğer izlerini
silmek;
-Bilimsel araştırmaları genişletmek ve
derinleştirmek; ve
-Bağımsız olabilmek ve azgelişmiş diğer
ulusların sömürgeciliğe karşı savaşını destekleyebilmek için Brezilya’yı ABD
dış politikasının uydu devleti hâlinden çıkarmak.
Igor Felippe Santos
4
Kasım 2017
Kaynak
Ayrıca bkz.: Çağrı
Dipnotlar
[1] Estado
Novo [Yeni Devlet]: Brezilya’da Getúlio Vargas liderliğinde 10 Kasım
1937’den 31 Ocak 1946’ya dek sürdürülen milliyetçi, anti-komünist, otoriter bir
rejim
[2] Habeas corpus: Gelenek hukukunda, bir mahkeme ya da yargıçça çıkarılan ve gönderildiği kişi ya da kurumdan gözaltında tuttuğu kişiyi belirli bir mahkeme önünde fiziken hazır bulundurmasını isteyen yazılı ve yargısal emir.
0 Yorum:
Yorum Gönder