1949-1968
Arası Dönemde Büyük
Britanya Komünist Partisi ve
“İrlanda Sorunu”
“İrlanda Sorunu”
1921’de
İngiltere-İrlanda Savaşı’nın son ermesi sonrası İrlanda bölündü. Aynı dönemde
Büyük Britanya Komünist Partisi de kuruldu. Parti, İrlanda’nın birliğini
savundu. 1969’dan itibaren de Britanya’nın Kuzey İrlanda’daki askerî ve politik
varlığının son bulmasını talep etti. Özgür ve bağımsız İrlanda’yla ilgili söz
konusu destek, kaynağını Komünist Enternasyonal’in konumundan alıyordu.
Enternasyonal, dünya genelinde tüm sömürge ve yarı sömürge halkların ulusal
kurtuluş mücadelelerini destekliyor, Lenin’in sömürgelerdeki devrimlerin
Batı’da devrimlerin fitilini tutuşturacağına dair varsayımına bağlı hareket
ediyordu. Lenin’in 1914’te Britanya işçi sınıfı ile ilgili yaptığı tespit şu
şekildeydi: “İngiliz işçi sınıfı İrlanda İngiliz boyunduruğundan kurtulana dek
asla özgür olamayacak.”[1]
İki Savaş Arası Dönemde BBKP ve
İrlanda
Büyük
Britanya Komünist Partisi çok sayıda İrlandalı üyeye sahipti ve İrlanda’daki
komünist hareketle sıkı bağlar kurmuştu. Bu gerçeğe karşın kimi zaman gerilen
ilişkiler karşısında İrlandalı komünistler çoğunlukla kardeş partilerinin
kendilerine gölge ettiğine dair düşünceler geliştirdiler ve Moskova’nın
kendilerinin BBKP liderliğine boyun eğmeleri gerektiği kanaatinde olduğunu
düşündüler. İki savaş arası dönemde bir dizi farklı örgüt kuran İrlandalı
komünistler 1933’te İrlanda Komünist Partisi’ni kurdular. Bolşevik tarzı
benimseyen parti Britanya’ya karşı geniş sömürgecilik karşıtı cephe ile
Britanyalı ve Cosgrave ile De Valera gibi İrlandalı ajanlara karşı daha geniş
bir cephe kurma arasında sürekli bocalayıp durdular.[2] İrlanda Komünist
Partisi ve önceki biçimleri (1933’e dek iki örgüte üye olmak yasak olmasına
karşın) Soar Éire [Özgür İrlanda] ve IRA’deki solcu Cumhuriyetçilerin
kazanılması için çabaladı. IRA 1934 konferansında açığa çıktığı biçimiyle,
solcu Cumhuriyetçiliğin ayrışmasına tanıklık etti.[3] Buna tepki olarak
BBKP Labour Monthly isimli dergisi aracılığıyla IRA’in “küçük burjuva
liderliği”ni eleştirdi ve onun De Valera hükümetine karşı mücadele başlatmak
konusunda isteksiz olduğunu söyledi.[4] Ancak otuzlu yıllarda BBKP IRA’i geniş
anti-faşist Halk Cephesi’nin parçası olarak kabul etti. Bu dönemde eski
IRA’lilerin bir bölümü İspanya İç Savaşı’na katıldı.[5]
Britanya’daki
muadiline kıyasla İrlanda Komünist Partisi Halk Cephesi siyasetinin tatbik
edildiği dönemde ve İkinci Dünya Savaşı sırasında nispeten daha küçüktü. Bu
nedenle kendisini feshetmeye karar verdi. Bu karar o dönem ülkede İrlanda’nın
tarafsız yaklaşımları uyarınca alındı. Gene de altı ülkede varlığını sürdüren üyeler
1970’e dek ayakta kalan Kuzey İrlanda Komünist Partisi çatısı altında
faaliyetlerine devam ettiler. İrlanda Komünist Partisi ise 1948’de İrlanda
Özgür Devleti İrlanda İşçileri Birliği olarak yeniden kuruldu. Bu parti 1962’de
İrlanda İşçi Partisi’ne dönüştü. Söz konusu yapı 1970’te Kuzey İrlanda Komünist
Partisi’ni de içerecek biçimde, İKP çatısı altında yeniden birleşti.
BBKP
üyesi C. Desmond Greaves 1938’de Connolly Derneği’nin kurulmasına katkı sundu.
Derneğin amacı, Britanya’daki işçi hareketi içerisinde İrlanda
Cumhuriyetçiliğinin yaygınlaşmasını sağlamaktı. Kevin Morgan, Gidon Cohen ve
Andrew Flinn’in tespitine göre, Connolly Derneği “komünist bir yöne sahip
sosyalist cumhuriyetçilik için gerekli araç işlevi gördü ve yerleşik komünist
parti yapıları ile herhangi bir gerilime tanıklık etmedi.”[6] Aylık Irish Democrat dergisini çıkartan
dernek İrlanda’daki cumhuriyetçi hareket ve IRA ile simbiyotik bir ilişkiye
sahipti. Parti basınına inanırmış gibi yapan kesimlerle pek ilişkisi yoktu.
Dernek daha çok sendikalara vurgu yapıyordu. 1955 tarihli tüzüğüne göre
derneğin amaç ve hedefleri şu şekildeydi:
Britanya’da
ikamet eden kadın ve erkekleri kendi çıkarlarını savunmaları doğrultusunda
Britanya işçi sınıfı hareketi ile birlikte yürütülecek birleşik bir mücadele
dâhilinde örgütlemek.
(a)
İrlandalıların birleşik bağımsız cumhuriyet mücadelesine destek toplamak ve
Britanya emperyalizminin önlerine çıkarttığı tüm engelleri kaldırmak için
mücadele etmek.[7]
IRA’in
askerî mücadeleye başvuran yolundan farklı olarak Connolly Derneği amaç ve
hedeflerine şu taktikler üzerinden ulaşmak niyetindeydi:
(a)
Britanya’daki örgütlü işçi sınıfı ve demokratik hareket içerisinde çoğunluğun
desteğini kazanmak.
(b)
İşçi hareketinin birliği ve güçlenmesi, bilhassa Britanyalı ve İrlandalı
işçilerin birliği için çalışmak.
(f)
Ortak meselelerle ilgili olarak diğer örgütlerle işbirliğine gitmek ve karar
verilmesi hâlinde uygun kurumlarla bağ kurmak veya bağ kurma taleplerini kabul
etmek.[8]
Connolly
Derneği (ve BBKP) üyeleri IRA ile bilhassa Wolfe Tone Derneği[9] üzerinden
belirli bağlara sahipse de derneğin ve partinin bağ kurduğu esas olarak iki
örgüt mevcuttu: Ulusal İnsan Hakları Konseyi (NCCL) ve Sömürgelerin Özgürlüğü
Hareketi (MCF).[10]
Ulusal Kurtuluş mu Yetkinin
Barışçıl Yoldan Devri mi?
II.
Dünya Savaşı sonrası yaşanan dekolonizasyon döneminde Büyük Britanya Komünist
Partisi, özgür İrlanda devletinin Hindistan, Pakistan ve (1949’da kurulan) Sri
Lanka gibi tam bağımsızlığa kavuşacağını düşünür, ama öte yandan Kuzey İrlanda
halkının (özellikle işçi hareketinin) Kuzey İrlanda’daki İngiliz idaresine bir
tür yeni-sömürgecilik biçimi olması sebebiyle karşı çıkması gerektiğini söyler.
1958’de Greaves, İrlanda’nın bölünmesini “İrlanda işçileri yerine İngiliz
sermayedarların İrlandalı kapitalistleri kontrol altına almasını
kolaylaştırmak, var olan durumu daimi kılmak için yapılmış bir politik
düzenleme” olarak tarif eder.[1] Aynı yıl John Hostettler, Kuzey İrlanda’nın
Birleşik Krallık’ın bir parçası olmak ile sömürge olmak arasında bir yerde
bulunduğunu, İngilizlerin “sömürgelerdeki yolu izlediğini”, adada hükümetin
uyguladığı gözetleme politikalarının Britanya’ya aktarıldığını söyler.[2]
O
dönemin en büyük imparatorluğunun merkezinde faaliyet yürüten bir komünist
parti olarak BBKP, sömürgecilik karşıtı faaliyetlerini sürdürür ve imparatorluk
genelinde sömürgecilik karşıtı hareketlerle bağlar kurar. Malaya, Kenya ve
Nijerya gibi İngiliz sömürgelerinde ortaya çıkan isyancı ulusal kurtuluş
hareketlerine verdiği destekten farklı olarak parti Sinn Féin ve İrlanda
Cumhuriyet Ordusu’nda karşımıza çıkan silâhlı cumhuriyetçi hareket yerine
(İrlanda İşçi Birliği’ni de içeren) birleşik İrlanda işçi hareketini destekleme
yoluna gider. Savaş sonrası dönemde Harry Pollitt liderliğine hareket eden
parti Ekim 1917’deki ayaklanmaya benzer bir silâhlı ayaklanma kararının batılı
komünist partiler açısından aptalca bir macera olarak değerlendirir, sosyalizme
parlamento yoluyla ilerlenmesine ilişkin stratejiyi tasdikler ve bu yolun İşçi
Partisi ile Komünist Partisi arasında kurulacak ittifak ve sendikaların ele
geçirilmesi üzerinden katedileceğini söyler. Britanya’nın Kuzey İrlanda’daki
askerî varlığına karşın BBKP İrlanda’nın sosyo-politik koşullarının
Britanya’daki koşullara benzediğine kanaat getirir ve imparatorluğun başka
yerlerinde meydana gelen silâhlı ayaklanma yerine politik iktidarı ele geçirmek
için işçi hareketinin gücüne odaklanmanın doğru olduğunu düşünür. 1947’de BBKP,
tüm imparatorluk genelindeki komünist ve işçi partilerini Londra’da düzenlediği
bir konferansta bir araya getirir. Bu konferansta Uluslararası İşçi Birliği
temsilcisi şunları söyler:
“Bizim politikamızın
amacı, emekçi köylüler ve ilerici güçlerle ittifak içerisinde olan, ülkeyi
sosyalizm yoluna sevk edecek bir hükümetin kurulmasını sağlayacak güçlü,
birleşik bir işçi hareketini meydana getirmektir.”[3]
Parti,
Kuzey İrlanda'da konuşlandırılmış İngiliz askerlerinin geri çekilmesini talep
eder, bunun barışçıl yoldan gerçekleştirilmesini söyler. Kimi durumlarda Kuzey
İrlanda’daki durum İskoçya ve Galler’deki politik koşullara benzemektedir. Bu
nedenle diğer birçok sömürgede ihtiyaç duyulan silâhlı ulusal kurtuluş
stratejisi yerine ilerici bir yetki devri üzerinden bağımsızlığa ulaşılmasını
öngören bir stratejiye gerek vardır. Ellilerde ve altmışlarda komünist parti
İskoçya ve Galler’de de yetki devri politikasını savunur. Bu ülkelerin kendi
meclisleri olmalı, Birleşik Krallık içerisinde kalmalıdır. Kuzey İrlanda ise
yüzeysel bir yapı olarak görülür ve onun yeniden İrlanda Cumhuriyeti’ne
bağlanması gerektiği söylenir. Örneğin Britanya’nın
Sosyalizm Yolu bildirgesinin 1958 tarihli versiyonunda parti şunları
söylemektedir:
“İngiliz askerlerinin
Kuzey İrlanda’dan çekilmesi, İrlanda’nın zoraki bölünmüşlüğüne son vermek ve
İrlanda halkının kendi birleşik cumhuriyetlerini kurmaları konusunda özgür
olmalarını sağalamk noktasında gerekli bir adımdır.”[4]
1968’de
Marxism Today dergisine ulusal
sorunla ilgili açıklamalarda bulunan Galler Partisi üyesi Idris Cox şunu
yazmaktadır: “Kuzey İrlanda o dönemde BBKP’nin tahayyül ettiği Britanya federal
sisteminde yer almayacaktır.”[5] Oysa Greaves, altmışların sonunda İskoçya ve
Galler’in kendi kaderlerini tayin hakkından yana saf tutan aynı zamanda
Birleşik Krallık’ın bölünmesini savunan az sayıda isimden biridir.[6]
Militan Cumhuriyetçiler ve NICRA
ile İlişki
Kuzey
İrlanda’daki Katolik nüfus için insan haklarının uygulanmasını savunan ayrıca
Kuzey İrlanda’daki polis devletine son verilmesini isteyen parti Kuzey İrlanda
İnsan Hakları Derneği’yle [NICRA] sıcak ilişkiler kurar. Dernekte hem Kuzey
İrlanda Komünist Partisi üyeleri hem de Wolfe Tone Derneği’nden isimler
bulunmaktadır. Ağustos 1968’de insan hakları konusunda yapılan bir dizi
yürüyüşün polisin ve sadık çetelerin saldırısına uğraması ardından yazı işleri
müdürlüğünü uzun süreden beri BBKP’li bir isim olan R. Palme Dutt’ın yaptığı Labour Monthly isimli dergi NICRA ve K.
İrlanda KP’si üyesi Betty Sinclair’in bu saldırılara dair değerlendirmelerine
yer verir.[7]
Sinn
Féin ve IRA ile Wolfe Tone Derneği ve Connolly Derneği arasındaki ilişki
altmışların önemli bir kısmında gergin bir nitelik arz eder. 1968’de BBKP
Uluslararası Büro’nun yayınladığı bir bültende parti Sinn Féin’in çıkarttığı United Irishman gazetenin “küçük
burjuvazi ile küçük bağımsız kapitalistlerin çıkarlarını temsil ettiğini”
söyler ama öte yandan da altmışların ortasında Sinn Féin’in sola yüzünü
dönmesini de selamlar.[8] Connolly Derneği Temmuz 1966’da o dönem IRA’in önemli
bir ismi olan Seamus Costello’nun önerdiği silâhın kudretine karşı işçi sınıfı
hareketinin politik kudretinden yana olduğunu ifade eder.[9]
Yüzünü
sola dönmesine karşın militan cumhuriyetçi hareket içerisindeki isimler
Connolly Derneği’nin yaptığı eleştirileri yerden yere vururlar. Cork şehrinde
bulunan İrlanda Devrim Savaşçıları isimli örgüt 1966’da derneğin silâhlı
mücadeleye dair konumunu “gerici siyaset” olarak tarif eder.[10] Aynı yazının
devamında şunlar söylenir:
“Kanaatimize göre Connolly
Derneği’nin hamileri Britanya Komünist Partisi’nin yörüngesine yeniden girmeli,
o kibar burunlarını bizim işlerimize sokmamalıdır.”[11]
Yazıda
BBKP’ye dair de sert sözler sarf edilmekte, partinin devrimci niteliğinin
şüpheli olduğu söylenmekte, parti, “Britanya’nın emperyalist çıkarlarının
uşağı” olarak tarif edilmektedir.[12]
1968’de çatışmaların patlak vermesi ve 1969’da
İngiliz askerlerinin Derry’ye gelişi Britanya solunun Kuzey İrlanda ve daha
geniş anlamda “İrlanda Sorunu”na yönelik bakışını değiştirir. BBKP Kuzey
İrlanda’daki insan hakları ihlallerine ve adadaki İngiliz varlığına karşı
mücadele edilmesi için kitle hareketinin devreye sokulmasına yönelik çağrılar
yapar. Öte yandan Uluslararası Marksist Grup ve Uluslararası Sosyalistler gibi
kimi Troçkist gruplar 1969-70’te İrlanda cumhuriyetçi hareketi içerisinde
yaşanan ayrışma sonrası oluşan Geçici IRA’yi belirli bir eleştiriyle
desteklerler. BBKP’nin dâhil olduğu diğer birçok toplumsal harekette de tanık
olunduğu üzere, parti Britanya ve İrlanda işçi hareketleri arasında kurulan
dayanışma ilişkisinin hep ön saflarında yer alsa da hareket altmışların sonu ve
yetmişlerin başında daha devrimci gruplar tarafından, yavaş yavaş ele
geçirilir.
Evan
Smith
4 Aralık 2016
4 Aralık 2016
Dipnotlar
[1]
V.I. Lenin, ‘The Right of Nations to Self-Determination’, MIA,
(erişim tarihi: 6 Ocak 2015).
[2]
Letter of Anglo-American Secretariat to Ireland RE: elections (7 Ocak 1932),
Comintern Archives, RGASPI 495/89/75/1. Aktaran: David Convery,
‘Internationalism or Paternalism? Relations Between British and Irish
Communists, 1920-1941’ (yakında çıkacak).
[3]
Bkz. Richard English, ‘Socialism and Republican Schism in Ireland: The
Emergence of the Republican Congress in 1934’, Irish Historical Studies, 27/105 (Mayıs 1990) s. 48-65. Akt.:
Convery, ‘Internationalism or Paternalism?’
[4]
Jim Shields, ‘The Republican Congress and Ireland’s Fight’, Labour Monthly (Kasım 1934) s. 687.
[5]
David Convery, ‘Revolutionary Internationalists: Irish Emigrants in the Spanish
Civil War’, Mícheál Ó hAodha & Máirtín Ó Catháin, New Perspectives on the Irish Abroad: The Silent People? içinde
(Lanham, MA: Lexington Books 2014) s. 131-144.
[6]
Kevin Morgan, Gidon Cohen & Andrew Flinn, Communists and British Society 1920-1991 (Londra: Rivers Oram
Press, 2007) s. 201.
[7]
Connolly Association, What is the
Connolly Association? Constitution and Explanation (Derby: Connolly
Association, 1963) s. 1.
[8]
Connolly Association, What is the
Connolly Association?, s. 2.
[9]
Kenneth Sheehy, ‘In the Shadow of Gunmen: The Wolfe Tone Society, 1963-1969’, yayınlanmamış makale (erişim tarihi: 30 Kasım
2016).
[10]
Connolly Association, What is the
Connolly Association?, s. 14.
BBKP
hem Ulusal İnsan Hakları Konseyi (NCCL) ile hem de Sömürgelerin Özgürlüğü
Hareketi (MCF) ile sıkı ilişkilere sahipti. Hatta partinin kimi üyeleri her iki
örgütün önemli konumlarında bulunuyordu. Bkz. Christopher Moores, ‘From Civil
Liberties to Human Rights? British Civil Liberties Activism and Universal Human
Rights’, Contemporary European History,
21/2 (Mayıs 2012) s. 179-181; Josiah Brownell, ‘The Taint of Communism: The
Movement for Colonial Freedom, the Labour Party, and the Communist Party of
Great Britain, 1954-70’, Canadian Journal
of History, Güz 2007, s. 235-258.
[11]
C. Desmond Greaves, ‘What of Northern Ireland?’, World News (12 Temmuz 1958) s. 438.
[12]
John Hostettler, ‘Northern Ireland’, Marxism
Today (Kasım 1958) s. 332.
[13]
W. McCullough, ‘Ireland’, CPGB, We Speak
for Freedom içinde (Londra: CPGB pamphlet, 1947) s. 60.
[15]
Idris Cox, ‘The National Problem in Britain’, Marxism Today (Haziran 1968) s. 191.
[16]
Desmond Greaves, ‘The National Problem in Britain’, Marxism Today (Ekim 1968) s. 312.
[17]
Betty Sinclair, ‘Aftermath of Derry’, Labour
Monthly (Aralık 1968) s. 555-559.
[18]
CPGB International Department, International
Affairs Bulletin: Ireland, 3/1 (Mayıs/Haziran 1968) s. 8.
[19]
‘Force or Agreement?’, Irish Democrat
(Temmuz 1966) s. 3.
[20]
Paddy Mac, ‘The Neo-Parnellites: Irish Democrat Flies True Colours’, An Phoblacht, 7 (Eylül 1966) s. 11.
[21]
‘The Yahoos and An Phoblacht’, An
Phoblacht, 8 (Kasım/Aralık 1966) s. 7.
[22]
‘Wolfe Tone Society Exposed’, An
Phoblacht, 9 (Ocak 1967) s. 8.
0 Yorum:
Yorum Gönder