“Size ara sıra küçük
dopamin vuruşları yapmamız gerekiyordu... Biz bunu bilinçli olarak kavradık. Ve
yapmış bulunduk.”
[Sean Parker, Facebook’un kurucusu]
Netflix’te
yayımlanmış Social Dilemma (2020) belgeselinde de boy göstermiş olan, Google
eski çalışanı Tristan Harris, Google yönetimine ne zaman dikkat dağınıklığı karşısında
panzehir olacak bir öneri sunsa kabaca şuna benzer bir tavırla karşılaştığını belirtir:
“Bu iş zor, karmaşık ve en önemlisi kârlı değil!”[1]
“Çağımızdaki
motto şu mu olmalı diye düşündüm: Yaşamaya çalıştım; ama dikkatim dağıldı.”[2]
Hari’nin
Çalınan Dikkat isimli eserinin ayırt edici özelliği, tıp ile kişisel gelişimin
alanına terk edilmiş gibi gözüken bir konuya toplumsal açıklamalar getirip, bunu
günümüz şartlarına uygun şekilde romantizm (dijital dışı bir varoluşu özler), deneyim
(yazarın kendisi de analog bir inzivaya çekilir) ve meydan okumanın (bireysel değil
toplumsal bir çözüm bulunabilir mi sorunsalının peşindedir) kesişiminde sunabilmesinde
yatar. Bu sebeple olsa gerek eser, hem basıldığı ABD’de hem de Türkiye ve başka
ülkelerde çok satan olmuştur.
Eserin
tezleri net, bakışı keskindir. Dikkat dağınıklığı da, tıpkı obezite gibi elli
yıl öncesinde bu denli yaygın değildir. Bu sebeple tıbbi değil, sosyal bir
problem olarak kavranması gerekir.
Yazar,
günümüzde bazen demokrasi krizi bazense “emek yoksunluğu” olarak da adlandırılan
süreç ile dikkat dağınıklığı arasındaki bağlantıyı sezer. Odaklanamayan insan,
hızlı ve basit çözümler arayışına girer. Çeşitli araştırmalar da bu savı desteklemektedir.
Örneğin 2013 yılında ABD’de manşete çıkmış bir gündem, ortalama 17,5 saat
boyunca tartışılırken 2016 yılında bu süre 11,9 saate düşmüştür ve düşme eğilimi
sürmektedir. Yine araştırmalar bize Wikiler hariç diğer tüm sosyal medyalarda dikkatin
kayda değer bir şekilde gerilediğini hiçbir kuşkuya yer bırakmayacak şekilde göstermektedir.
Sosyal
medyanın etkisi çevrimdışı hayatta da ziyadesiyle hissedilir. İnsanlar %10
oranında daha hızlı yürümeye başlamıştır:
“Günlük yaşamınızda
yeterince uzun süre kesintiye uğradıysanız, tüm bu dış müdahalelerden
kurtulduğunuzda bile kendinizi kesintiye uğratmaya başlayacaksınız.”
Çözüm
bahsinde, aynı anda birden çok iş yapmayı bırakıp tanımlı bir tekli görevi hedeflemenin
önemini vurgular Britanyalı gazeteci; anlamlı ve yeteneklerimizin sınırında bir
işle uzun vadeli, dalarak ve “akış” içerisinde uğraşmanın altını çizer.
Gerçekçi bir çözümün negatif davranışların izalesiyle sınırlı olamayacağını
defaatle belirtir. Zira pozitifle ikame edilmedikçe, dikkat dağınıklığına geri
sekecek bir sıvışma yöntemi bulmak oldukça kolaydır.
Ne
var ki yeni dünyada bu önerileri uygulamak kolay olmayacaktır. Dikkati yeniden toplama
teknikleri babında en son ve meşhur örnek, daha önce Pürdikkat adlı çalışmasıyla
dikkat konusuna eğilmiş olan Cal Newport’un Dijital Minimalizm (2019) eseridir.
Bütün bu güçlüklerin ayırdında olarak Newport, naif ve romantik analog sevdası jestinin
ötesine geçmek üzere “çevrimiçi vaktinizi, değer verdiğiniz şeylere faydası dokunan,
titizlikle belirleyip optimize ettiğiniz az sayıdaki faaliyete odaklı halde geçirmenizi
ve geri kalan her şeye gönül rahatlığıyla sırt çevirmenizi öngören bir teknoloji
kullanımı felsefesi” önerecektir. Blog yazıları, konferanslar ve Youtube videolarıyla
da dijital minimalizmin sözcülüğünü yapan Newport, üç ilke etrafında harekete
geçilebileceğini belirtir:
a)
“Ekran kalabalığı”nın olumsuz sonuçları barizdir ve bundan kaçınılmalıdır.
b)
Teknolojiyle ilişkimiz, ancak optimize kullanma stratejileriyle
verimlileşebilir.
c)
Her şey “amaca yönelik” olmalıdır.
İlkelerin
nasıl özümsenebileceği konusunda da bir dizi öneri sunar: Dijital temizlik süreci.
30 günlük bir detoks periyodu içerisinde teknolojik fazlalıklardan kurtulmak,
bu süreçte yeni ve anlamlı gelen uğraşları tespit edip onların peşinden gitmek
ve ilk 30 günlük molanın ardından temiz bir sayfa açarak yalnızca eksikliği
hissedilen teknolojileri tekrar ve kontrollü şekilde hayatın içerisine dâhil
etmek: Beğen butonuna dair her şeyden sonsuza dek kurtulmak, bildirimleri
kapatmak, dikkat konusunda hayat boyu teyakkuzda olmakla birlikte, nihayet kişi,
zihniyle baş başa kalmayı hatırlayacak ya da öğrenecek, ömrünün (“Zaman
tanrıdır!”) hakkını vermeye başlayacaktır.[3]
Hari
ve Newport’un bu kolektif/kronik soruna hem toplumsal hem de (toplumsal mümkün
olmadığında) bireysel yanıtları, “hasta”yı iyileştiremese de kanamayı durduracak,
kişiye zaman ve sükûnet kazandıracaktır. Bu açıdan, çalışmalarının önemi yadsınamaz.
Yusuf K.
29
Ocak 2025
Dipnotlar:
[1] Cal Newport, Dijital Minimalizm, Metropolis Kitap, 2019.
[2]
Johann Hari, Çalınan Dikkat, Metis Yayıncılık, 2022.
[3] Cal Newport, Pürdikkat, Metropolis Kitap, 2017.
0 Yorum:
Yorum Gönder