1975’te
Kral Faysal suikasta kurban gidince yerine Halid geçti. Halid’in kral olmasıyla
genel af ilân edildi ve solcu hareketlere mensup politik tutsaklar serbest
bırakıldılar, ayrıca yurtdışında sürgünde olanların ülkeye dönmelerine izin
verildi. Geri dönenler, 1973’teki petrol krizinden beri büyümekte olan rantiye
devletin himayesine girdiler. Bu isimler, Suudi Arabistan’da fikir alanında
birer “liberal” olarak arz-ı endam ettiler.[1] Abdülkerim Humud gibi solcular,
Şii siyasetine entegre oldular.[2] Bu genel af, 1993’te Suudi muhalefetine
mensup aktivistler için çıkartılan genel af için emsal teşkil etti. Öte yandan,
seksenlerde Şii İslamcılar solcularla sürekli alay ettiler ve onların 1975’te
devlet tarafından rüşvetle satın alındıklarını, zaman içerisinde birer
kapitaliste ve bürokrata dönüştüklerini söylediler.[3] Genel af, aynı zamanda
üyeleri ülkeye geri dönen ama süreç dâhilinde propaganda faaliyetlerini
sonlandıran AYHDP’nin [Arap Yarımadası’nda Halkın Demokrasi Partisi –el-hizbü’l
demuqrati el-şabi fi el-cezire el-arabiyye] de tasfiyesine sebep oldu.[4]
AYHDP’nin
yerini ise Arap Yarımadası’nda Sosyalist Eylem Partisi [hizbü’l amel
el-iştiraki fi el-cezire el-arabiyye] aldı. Marksist-Leninist bir parti
olarak SEP, Arap Milliyetçileri Hareketi [AMH] ve FHKC ile aynı çizgide hareket
etti. ABD’de bulunan ve Arap milliyetçilerinin etkisi altında olan Suudi
öğrenciler bu partiyi 1972’de kurmuşlardı. Ağırlıklı olarak Irak kanadından
oluşan Baasçılar, komünistler, Arap milliyetçileri ve Libyalılar, ABD’de faal
olan Arap Öğrencileri Örgütü’nde [munazzamat el-talebetü’l arab]
hâkimiyeti ele geçirmek için mücadele eden ana yapılardı. Bu örgüt içerisinde
önemli bir yere sahip binlerce Suudi öğrenci de faaliyet yürütmekteydi. Birçok
farklı akım, bu öğrencileri etkilemek ve onlara yayınlarını okutmak için
uğraşıyordu.[5] Nihayetinde aralarında çok sayıda Şii’nin de bulunduğu birçok
SEP üyesi, Suudi Arabistan’ın Doğu Bölgesi’ne dönüp bürokrat ve gazeteci oldu.
En önemli taleplerinden biri olan Şiiliğe yönelik ayrımcılığı süreç içerisinde
ortadan kaldırdılar. Parti, ayrıca silâhlı mücadele fikrini de savunmaya devam
etti, hatta 1979/80’de Katif’te yaşanan silâhlı ayaklanmada yer aldı.
Sonrasında ise örgüt, hiçbir askerî eylemde bulunmadı.[6]
1961
sonrası süreçte Milli Kurtuluş Cephesi ve Arap Milli Kurtuluş Cephesi [cebhetü’l
taharruru’l vatani el-arabiyye] içerisinde komünistler faaliyet
yürütüyorlardı. Bu komünistler, Suudi Arabistan Komünist Partisi’ni [el-hizbü’ş
şuyui fi el-su’udiyye] ancak 1975 yılında kurabildiler.[7] Komünist Parti,
kongresinde Sovyet yanlısı bir çizgiyi benimsedi ve petrol kaynaklarının
millileştirilmesini, yeni bir anayasanın kaleme alınmasını ve yeni bir meclisin
oluşturulmasını talep etti.[8] Sovyetler’den sınırlı destek alan partinin
faaliyetleri esas olarak bildiri yayınlama ve Moskova Radyosu’nda yayın yapma
üzerine kuruluydu.[9] Düzenli çıkarttığı yayının adı Tarik’ül Kadihin [“Ezilenlerin
Yolu”] idi. Necib Huneyzi gibi kadroları önde gelen Şii ailelerine mensuplardı
ve esas olarak Şiilerden destek görüyorlardı. Ali Dumeyni gibi gazetecilik
yapan ve aynı zamanda Sünni olan isimler de vardı. Birçok partili,
Sovyetler’de, Doğu Almanya’da ve komünist blok içerisinde yer alan başka
ülkelerde eğitim gördü.[10] Bazıları ise ellilerde grevlere öncülük eden
isimlerin oğulları idi.[11] 1984’te yaptığı ikinci kongresinde parti, yeni bir
program kaleme aldı ve bu program uyarınca Şiilerin orduya ve güvenlik hizmetlerine
katılımına izin verilmesini talep etti.[12] Partiye bağlı faaliyet yürüten çok
sayıda gençlik, öğrenci, kadın ve işçi örgütü vardı ve bu örgütler, Suudi
Arabistan dışında temsilcilere ve kendi iç yayınlarına sahiplerdi. Partide,
bilhassa gençlik hareketinde ağırlığı ileri gelen Şii ailelerine mensup kişiler
oluşturmaktaydı.[13] 1984’te Suudi İşçileri Birliği [ittihadü’l-ümmel fi
el-su’udiyye] kuruldu ve SBKP çizgisine bağlı yayınlar çıkartıldı.[14] Tüm
bu faaliyetlere karşı partinin toplam faal üye sayısı yüzü geçmedi.[15]
Toby Matthiesen
[Kaynak:
The Other Suudis: Shiism, Dissent and Sectarianism, Cambridge University
Press, 2015, s. 86-89.]
Dipnotlar:
[1] Abir, Saudi Arabia: Government, 57; Hertog, Princes, 99; Najib
al-Khunayzi, “al-nishat al-siyasi li-l-shi’a fi al-su’udiyya” (Suudi
Arabistan’da Şiiliğin Politik Söylemi) , Rasid (25 Ekim 2003); Krimly, Political
Economy, 349; Stéphane Lacroix, Awakening Islam: The Politics of
Religious Dissent in Contemporary Saudi Arabia (Cambridge, MA: Harvard
University Press, 2011), 15-20.
[2]
Seksenler ve doksanlar boyunca Humud, kraliyet ailesi ile Şii muhalefeti
arasında yürütülen müzakerelerde özel görevli olarak yer aldı. Ibrahim, Shi’is,
180.
[3]
Bkz. al-Thawra al-Islamiyya 38 (Haziran 1983), 7; ‘Abd al-Latif Muhammad
al-‘Amir, al-haraka al-islamiyya i al-jazira al-‘arabiyya (Arap Yarımadası’nda
İslamî Hareket) (n.p.: Munazzamat al-Thawra al-Islamiyya fi al-Jazira
al-‘Arabiyya/al-Safa li-l-Nashr wa-l-Tawzi’, 1408AH [ 1987 /88]), 48. 1975
genel affının eleştirisi ve eski muhalif isimlerin Bağdat merkezli “Suudi
Arabistan Dayanışma ve Barış Konseyi” aracılığıyla ikna edilmesi girişimlerine
yönelik eleştiriler konusunda bkz. Middle East Contemporary Survey (MECS),
1977–8, Cilt. 2, 679.
[4]
Al-‘Akri, al-tanzimat, 205-11.
[5]
Abdülnebi Akri ile mülâkat, Londra, Temmuz 2010.
[6]
Filistin, Lübnan, Irak ve başka ülkelerde de Sosyalist Eylem Partisi şubeleri
vardı. Suudi Arabistan’daki SEP, bu şubelerle ilişki içerisindeydi. Suudi
Arabistan SEP’i ile mülâkat, Şubat 1984, yayınlandığı yer: MERIP Reports
130 (Şubat 1985), 15-19. Al-Hasan, “al-mu‘arada;” al-‘Akri, al-tanzimat,
214-27.
[7]
Suudi Arabistanlı komünistlerle ilgili daha fazla bilgi için Doğu Bölgesi’nden
iki eski komünistin, Şii Ali Avvami ile Sünni İshak Şeyh Yakub’un hatıratına
bakılabilir. Ali Avvami, otobiyografi kaleme alan ilk Suudi Şii solcudur.
Kitap, içeriğinin hassas olması sebebiyle 2012’de yazar vefat ettikten sonra
yayınlanabildi. Al-‘Awwami, al-haraka. Bkz. Yakub’un dört ciltlik
hatıratı, Ishaq al-Shaykh Ya‘qub, wujuh fi masabih al-dhakira (Hatıra
Lambalarının Yüzleri), 4 cilt., cilt. 1 (Kuwait: Dar Qurtas lil-Nashr, 2001),
cilt. 2 (Kuwait: Dar Qurtas li-l-Nashr, 2005), Cilt. 3 (Kuwait: Dar Qurtas
li-l-Nashr, 2007), cilt. 4 (Beyrut: Dar al-Farabi, 2011). Hatıratının başka bir
kısmı ve Alman Demokratik Cumhuriyeti’nde geçirdiği dönemle ilgili olarak bkz.
Ishaq al-Shaykh Ya’qub, inni ashummu ra’ihat Mariyam (Meryem’i
kokluyorum), cilt. 2 (Beyrut: Dar al-Farabi, 2010) ve politik tutsak olarak
geçirdiği döneme dair değerlendirmesi için: Ishaq al-Shaykh Ya’qub, al-musa’ala
(Sorgu) (Beyrut: Dar al-Farabi, 2011).
[8]
Al-‘Attar, al-harakat, 154, 176f.; Salameh ve Steir, “Political Power,”
20f.
[9]
Fahd al-Qahtani, shuyu‘iyyun i al-su ‘udiyya: dirasa fi al-‘alaqat
al-sufitiyya al-su’udiyya (Suudi Arabistan’da Komünistler: Sovyetler-Suudi
Arabistan İlişkileri Üzerine İnceleme) (n.p.: n.p., 1988); Mark N. Katz, Russia
and Arabia: Soviet Foreign Policy toward the Arabian Peninsula (Baltimore:
Johns Hopkins University Press, 1985), 142f.; Aryeh Y. Yodfat, The Soviet
Union and the Arabian Peninsula: Soviet Policy towards the Persian Gulf and
Arabia (Londra: Croom Helm, 1983), 133f.
[10]
Örneğin Sovyetler Birliği’ndeki öğrencilere yönelik bir dergi çıkartılıyordu.
Bu dergide hem 1979’daki intifada ile makalelere hem de Moskova’daki Halkın
Dostluk Üniversitesi ile ilgili yazılara yer verilmekteydi. Rabitat
al-Talaba al-Su’udiyyin fi al-Ittihad al-Sufiti, al-Ish’a’ 3 (Temmuz 1980).
Nachlass Prof. Dr. Gerhard Höpp, Signatur 10.15.087, Zentrum Moderner Orient,
Berlin, Germany.
[11]
Louër, Transnational, 44.
[12]
Al-‘Akri, al-tanzimat, 45; Vassiliev, The History, 464.
[13]
Suudi Arabistan Komünist Partisi eski üyesi ile mülâkat, Riyad, Kasım 2008.
İsimleri: rabitat al-nisa’ al-dimuqratiyya fi al-su’udiyya (Suudi
Arabistan’da Demokratik Kadın Derneği) ve ittihad al-talaba fi al-su’udiyya
(Suudi Arabistan’da Öğrenci Birliği. Al-‘Akri, al-tanzimat, 55f. Gençlik
kanadı konusunda bkz. Ittihad al-Shabab al-Dimuqratii al-Su’udiyya, watha’iq
al-mu’tamar al-thani li-ittihad al-shabab al-dimuqrati fi al-su’udiyya, 1986
(Suudi Arabistan Demokratik Gençlik Birliği İkinci Kongresi Belgeleri) (n.p.:
n.p., n.d.).
[14]
Merkezi yayın organı: Sawt al-‘Ummal (İşçilerin Sesi), sadece sekiz
sayfa olarak yayınlanan gazete 1989’da ARAMCO’da yabancı işçilerin işe
alınmasını, Suudi işçilerin işten çıkartılmasını eleştirdi. Sawt al-‘Ummal
10 (Nisan 1989), If.
[15]
Eski bir Suudi Arabistan Komünist Partisi üyesi ile mülâkat, Suudi Arabistan,
2011. Bazıları bu rakamın sadece otuz olduğunu, bunların da büyük bir kısmının
sürgünde yaşadığını söylüyor. Holden ve Johns, The House of Saud, 532;
Peterson, Historical Dictionary, 121.
0 Yorum:
Yorum Gönder