Suudi Arabistan’da Komünistler ve Kooptasyon
1975’te Kral Faysal suikasta kurban gidince yerine
Halid geçti. Halid’in kral olmasıyla genel af ilân edildi ve solcu hareketlere
mensup politik tutsaklar serbest bırakıldılar, ayrıca yurtdışında sürgünde
olanların ülkeye dönmelerine izin verildi. Geri dönenler, 1973’teki petrol
krizinden beri büyümekte olan rantiye devletin himayesine girdiler. Bu isimler,
Suudi Arabistan’da fikir alanında birer “liberal” olarak arz-ı endam ettiler.[1]
Abdülkerim Humud gibi solcular, Şii siyasetine entegre oldular.[2] Bu genel af,
1993’te Suudi muhalefetine mensup aktivistler için çıkartılan genel af için
emsal teşkil etti. Öte yandan, seksenlerde Şii İslamcılar solcularla sürekli
alay ettiler ve onların 1975’te devlet tarafından rüşvetle satın alındıklarını,
zaman içerisinde birer kapitaliste ve bürokrata dönüştüklerini söylediler.[3]
Genel af, aynı zamanda üyeleri ülkeye geri dönen ama süreç dâhilinde propaganda
faaliyetlerini sonlandıran AYHDP’nin [Arap Yarımadası’nda Halkın Demokrasi
Partisi –el-hizbü’l demuqrati el-şabi fi
el-cezire el-arabiyye] de tasfiyesine sebep oldu.[4]
AYHDP’nin yerini ise Arap Yarımadası’nda Sosyalist
Eylem Partisi [hizbü’l amel el-iştiraki
fi el-cezire el-arabiyye] aldı. Marksist-Leninist bir parti olarak SEP,
Arap Milliyetçileri Hareketi [AMH] ve FHKC ile aynı çizgide hareket etti.
ABD’de bulunan ve Arap milliyetçilerinin etkisi altında olan Suudi öğrenciler
bu partiyi 1972’de kurmuşlardı. Ağırlıklı olarak Irak kanadından oluşan
Baasçılar, komünistler, Arap milliyetçileri ve Libyalılar, ABD’de faal olan
Arap Öğrencileri Örgütü’nde [munazzamat
el-talebetü’l arab] hâkimiyeti ele geçirmek için mücadele eden ana
yapılardı. Bu örgüt içerisinde önemli bir yere sahip binlerce Suudi öğrenci de
faaliyet yürütmekteydi. Birçok farklı akım, bu öğrencileri etkilemek ve onlara
yayınlarını okutmak için uğraşıyordu.[5] Nihayetinde aralarında çok sayıda
Şii’nin de bulunduğu birçok SEP üyesi, Suudi Arabistan’ın Doğu Bölgesi’ne dönüp
bürokrat ve gazeteci oldu. En önemli taleplerinden biri olan Şiiliğe yönelik
ayrımcılığı süreç içerisinde ortadan kaldırdılar. Parti, ayrıca silâhlı
mücadele fikrini de savunmaya devam etti, hatta 1979/80’de Katif’te yaşanan
silâhlı ayaklanmada yer aldı. Sonrasında ise örgüt, hiçbir askerî eylemde
bulunmadı.[6]
1961 sonrası süreçte Milli
Kurtuluş Cephesi ve Arap Milli Kurtuluş Cephesi [cebhetü’l taharruru’l vatani el-arabiyye] içerisinde komünistler
faaliyet yürütüyorlardı. Bu komünistler, Suudi Arabistan Komünist Partisi’ni [el-hizbü’ş şuyui fi el-su’udiyye] ancak
1975 yılında kurabildiler.[7] Komünist Parti, kongresinde Sovyet yanlısı bir
çizgiyi benimsedi ve petrol kaynaklarının millileştirilmesini, yeni bir
anayasanın kaleme alınmasını ve yeni bir meclisin oluşturulmasını talep
etti.[8] Sovyetler’den sınırlı destek alan partinin faaliyetleri esas olarak
bildiri yayınlama ve Moskova Radyosu’nda yayın yapma üzerine kuruluydu.[9]
Düzenli çıkarttığı yayının adı Tarik’ül
Kadihin [Ezilenlerin Yolu] idi. Necib Huneyzi gibi kadroları önde gelen Şii
ailelerine mensuplardı ve esas olarak Şiilerden destek görüyorlardı. Ali
Dumeyni gibi gazetecilik yapan ve aynı zamanda Sünni olan isimler de vardı.
Birçok partili, Sovyetler’de, Doğu Almanya’da ve komünist blok içerisinde yer
alan başka ülkelerde eğitim gördü.[10] Bazıları ise ellilerde grevlere öncülük
eden isimlerin oğulları idi.[11] 1984’te yaptığı ikinci kongresinde parti, yeni
bir program kaleme aldı ve bu program uyarınca Şiilerin orduya ve güvenlik
hizmetlerine katılımına izin verilmesini talep etti.[12] Partiye bağlı faaliyet
yürüten çok sayıda gençlik, öğrenci, kadın ve işçi örgütü vardı ve bu örgütler,
Suudi Arabistan dışında temsilcilere ve kendi iç yayınlarına sahiplerdi.
Partide, bilhassa gençlik hareketinde ağırlığı ileri gelen Şii ailelerine
mensup kişiler oluşturmaktaydı.[13] 1984’te Suudi İşçileri Birliği [ittihadü’l-ümmel fi el-su’udiyye]
kuruldu ve SBKP çizgisine bağlı yayınlar çıkartıldı.[14] Tüm bu faaliyetlere
karşı partinin toplam faal üye sayısı yüzü geçmedi.[15]
Toby
Matthiesen
[Kaynak:
The Other Suudis: Shiism, Dissent and
Sectarianism, Cambridge University Press, 2015, s. 86-89.]
Dipnotlar
[1] Abir, Saudi
Arabia: Government, 57; Hertog, Princes, 99; Najib al-Khunayzi, “al-nishat
al-siyasi li-l-shi’a fi al-su’udiyya” (Suudi Arabistan’da Şiiliğin Politik
Söylemi) , Rasid (25 Ekim 2003 );
Krimly, Political Economy, 349;
Stéphane Lacroix, Awakening Islam: The
Politics of Religious Dissent in Contemporary Saudi Arabia (Cambridge, MA:
Harvard University Press, 2011), 15-20.
[2] Seksenler ve doksanlar boyunca Humud, kraliyet
ailesi ile Şii muhalefeti arasında yürütülen müzakerelerde özel görevli olarak
yer aldı. Ibrahim, Shi’is, 180.
[3] Bkz. al-Thawra
al-Islamiyya 38 (Haziran 1983), 7; ‘Abd al-Latif Muhammad al-‘Amir, al-haraka
al-islamiyya i al-jazira al-‘arabiyya (Arap Yarımadası’nda İslamî Hareket)
(n.p.: Munazzamat al-Thawra al-Islamiyya fi al-Jazira al-‘Arabiyya/al-Safa
li-l-Nashr wa-l-Tawzi’, 1408AH [ 1987 /88]), 48. 1975 genel affının eleştirisi
ve eski muhalif isimlerin Bağdat merkezli “Suudi Arabistan Dayanışma ve Barış
Konseyi” aracılığıyla ikna edilmesi girişimlerine yönelik eleştiriler konusunda
bkz. Middle East Contemporary Survey (MECS), 1977–8, Cilt. 2, 679.
[4] Al-‘Akri, al-tanzimat,
205-11.
[5] Abdülnebi Akri ile mülâkat, Londra, Temmuz
2010.
[6] Filistin, Lübnan, Irak ve başka ülkelerde de
Sosyalist Eylem Partisi şubeleri vardı. Suudi Arabistan’daki SEP, bu şubelerle
ilişki içerisindeydi. Suudi Arabistan SEP’i ile mülâkat, Şubat 1984,
yayınlandığı yer: MERIP Reports 130
(Şubat 1985), 15-19. Al-Hasan, “al-mu‘arada;” al-‘Akri, al-tanzimat, 214-27.
[7] Suudi Arabistanlı komünistlerle ilgili daha
fazla bilgi için Doğu Bölgesi’nden iki eski komünistin, Şii Ali Avvami ile
Sünni İshak Şeyh Yakub’un hatıratına bakılabilir. Ali Avvami, otobiyografi
kaleme alan ilk Suudi Şii solcudur. Kitap, içeriğinin hassas olması sebebiyle
2012’de yazar vefat ettikten sonra yayınlanabildi. Al-‘Awwami, al-haraka. Bkz. Yakub’un dört ciltlik hatıratı,
Ishaq al-Shaykh Ya‘qub, wujuh fi masabih
al-dhakira (Hatıra Lambalarının Yüzleri), 4 cilt., cilt. 1 (Kuwait: Dar
Qurtas lil-Nashr, 2001), cilt. 2 (Kuwait: Dar Qurtas li-l-Nashr, 2005), Cilt. 3
(Kuwait: Dar Qurtas li-l-Nashr, 2007), cilt. 4 (Beyrut: Dar al-Farabi, 2011).
Hatıratının başka bir kısmı ve Alman Demokratik Cumhuriyeti’nde geçirdiği
dönemle ilgili olarak bkz. Ishaq al-Shaykh Ya’qub, inni ashummu ra’ihat Mariyam (Meryem’i kokluyorum), cilt. 2
(Beyrut: Dar al-Farabi, 2010) ve politik tutsak olarak geçirdiği döneme dair
değerlendirmesi için: Ishaq al-Shaykh Ya’qub, al-musa’ala (Sorgu) (Beyrut: Dar al-Farabi, 2011).
[8] Al-‘Attar, al-harakat,
154, 176f.; Salameh ve Steir, “Political Power,” 20f.
[9] Fahd al-Qahtani, shuyu‘iyyun i al-su ‘udiyya: dirasa fi al-‘alaqat al-sufitiyya
al-su’udiyya (Suudi Arabistan’da Komünistler: Sovyetler-Suudi Arabistan
İlişkileri Üzerine İnceleme) (n.p.: n.p., 1988); Mark N. Katz, Russia and Arabia: Soviet Foreign Policy
toward the Arabian Peninsula (Baltimore: Johns Hopkins University Press,
1985), 142f.; Aryeh Y. Yodfat, The Soviet
Union and the Arabian Peninsula: Soviet Policy towards the Persian Gulf and
Arabia (Londra: Croom Helm, 1983), 133f.
[10] Örneğin Sovyetler Birliği’ndeki öğrencilere
yönelik bir dergi çıkartılıyordu. Bu dergide hem 1979’daki intifada ile
makalelere hem de Moskova’daki Halkın Dostluk Üniversitesi ile ilgili yazılara
yer verilmekteydi. Rabitat al-Talaba
al-Su’udiyyin fi al-Ittihad al-Sufiti, al-Ish’a’ 3 (Temmuz 1980). Nachlass
Prof. Dr. Gerhard Höpp, Signatur 10.15.087, Zentrum Moderner Orient, Berlin,
Germany.
[11] Louër, Transnational,
44.
[12] Al-‘Akri, al-tanzimat,
45; Vassiliev, The History, 464.
[13] Suudi Arabistan Komünist Partisi eski üyesi
ile mülâkat, Riyad, Kasım 2008. İsimleri: rabitat
al-nisa’ al-dimuqratiyya fi al-su’udiyya (Suudi Arabistan’da Demokratik
Kadın Derneği) ve ittihad al-talaba fi
al-su’udiyya (Suudi Arabistan’da Öğrenci Birliği. Al-‘Akri, al-tanzimat, 55f. Gençlik kanadı
konusunda bkz. Ittihad al-Shabab al-Dimuqratii al-Su’udiyya, watha’iq al-mu’tamar al-thani li-ittihad
al-shabab al-dimuqrati fi al-su’udiyya,
1986 (Suudi Arabistan Demokratik Gençlik Birliği İkinci Kongresi Belgeleri)
(n.p.: n.p., n.d.).
[14] Merkezi yayın organı: Sawt al-‘Ummal (İşçilerin Sesi), sadece sekiz sayfa olarak
yayınlanan gazete 1989’da ARAMCO’da yabancı işçilerin işe alınmasını, Suudi
işçilerin işten çıkartılmasını eleştirdi. Sawt
al-‘Ummal 10 (Nisan 1989), If.
[15] Eski bir Suudi Arabistan Komünist Partisi
üyesi ile mülâkat, Suudi Arabistan, 2011. Bazıları bu rakamın sadece otuz
olduğunu, bunların da büyük bir kısmının sürgünde yaşadığını söylüyor. Holden
ve Johns, The House of Saud, 532;
Peterson, Historical Dictionary, 121.
0 Yorum:
Yorum Gönder