[Demokratik Öğrenci Örgütü’nün 1 Mayıs
afişi]
1
Mayıs 1979’da yüz binlerce İranlı, Uluslararası İşçi Günü’nü kutlamak için
sokaklara döküldü. Şikago’da 1886’da meydana gelen Haymarket ayaklanmasını
kutlamak amacıyla İkinci Enternasyonal tarafından başlatılan bir halk bayramı olarak 1 Mayıs, tüm dünya genelinde solcu örgütlerce benimsenen bir tatil
hâline geldi.
[Halkın Mücahidleri’nin 1 Mayıs afişi]
İranlı solcu gruplar, 1 Mayıs İşçi Günü’nü 1920’ler
gibi erken bir tarihte kutlamaya başladılar. 1941’de Rıza Şah’ın iktidardan
indirilmesi sonrası yasaklanmayan 1 Mayıs için 1944’te Şuraye Mutehediye
Merkezî’yi (“Birleşik Sendikalar Merkez Şurası”) teşkil etmek amacıyla
birçok işçi sendikası biraraya geldi. Sonraki yıllarda işçi hareketi büyümeye
devam etti ve 1 Mayıs törenleri, birleşen işçi sınıfının artan gücünü ortaya
koydu.
Tude’nin etkisinin zirvede olduğu kırklı yıllar
boyunca Tahran’da tertiplenen 1 Mayıs gösterilerine seksen binden fazla insan
katıldı. Ancak işçi hareketinin hâkimiyeti kısa ömürlü oldu. 1953 darbesi
sonrası sendikacılık, yasaklamalar ve kitlesel tutuklamalar üzerinden imha edildi.
1 Mayıs törenleri, ancak Pehlevi döneminin son yıllarında izinli hâle geldi.
Pehlevi’nin tatbik ettiği devlet baskısının ortadan
kalktığı ve iktidarın Humeynîci güçlerin eline geçtiği 1979-1981 döneminde
somutluk kazanan devrimci dönem, halkın kütlesel manada seferber edildiği bir
dönemdi. Uluslararası İşçi Günü, işçilerle dayanışma içinde olan ve
taraftarlarını örgütleme imkânı bulan seküler ya da dinî tüm politik örgütlerin
rekabet ettiği ideolojik bir savaş alanı hâline geldi. Afiş türü görsel
malzemeler, devrimin ilk yıllarındaki çoğulcu yapıyı yansıtmaktadır. Dönemin
örgütlerince dağıtıma sokulan muhtelif afişlere bakıldığında, politik partilerin
benzer motifleri ve ikonaları nasıl kullandığı görülebilir.
İranlı solcu örgütler, işçinin yüceltilmesi üzerinden,
İran’daki mücadeleleri uluslararası toplumun geri kalan kısmıyla
ilişkilendirmeye çalıştılar. Bu afişlerde Marksizme özgü simgeler ön plana çıkıyor:
ağır makineler, işçi kasketi ve fabrika bacaları sanayileşmiş toplumun
geleneksel Marksizmini kutlamak amacıyla resmedilir.
Solcu 1 Mayıs afişleri, Avrupa ve Latin Amerikalı
sosyalist hareketlerce kullanılan afişlere özenen, sosyalist gerçekçi bir tarza
sahiptir. Enternasyonalist semboller, solcu örgütlerin kapitalist ve
emperyalist güçlere karşı kitlelerin kolektif manada seferber edilmesi fikrine
sarılmalarına imkân verir.
[Yumruk ve kızıl laleli bir 1 Mayıs afişi]
[“Dünyanın
İşçileri, Birleşin!”]
İlk iki afiş, Pehlevi devletine karşı faaliyetlerine
1971’de başlamış Marksist-Leninist bir gerilla grubu olan Halkın Fedaileri’ne
aittir. Soldaki afiş, büyük bir çarkın önünde bir demet lale tutan kızıl bir
yumruğu resmeder. Fabrikalar ve fabrika bacaları gibi endüstriyel altyapı
unsurları ile petrol kuyuları arka plana yerleştirilmiştir. Endüstriyel
teknolojinin temel bir bileşeni olan çark, tüm makinelerin bir delili ve
rasyonalizm, doğruluk ve standardizasyon ilkelerinin bir amblemi olarak iş
görür.
Aynı şekilde, sağdaki afişse sosyalist gerçekçi
estetiğe başvurur. Bir grup kadın ve erkek hep birlikte kızıl bir bayrağı
yukarı kaldırmaktadır. Bu afişte, özel bir görevi yerine getirmek için
işbirliği kurmanın ve kolektif bir hareket içine girmenin önemi üzerinde
durulmaktadır. Afişte Komünist Manifesto’ya atıfla (“Proletarier
aller Länder vereinigt Euch”), “Dünya işçileri, birleşin!” yazmaktadır.
Yazı bir anlığına görmezden gelinecek olursa, afişin 1979 yılında Berlin,
Moskova ya da 1 Mayıs’ın kutlandığı herhangi bir şehrin sokaklarına asılması
pekâlâ mümkündür.
[Tude’nin 1 Mayıs afişleri]
İki afiş de Tude’ye aittir. 1941’de Rıza Şah’ın
tahttan indirilmesinden hemen sonra hazırlanmıştır. Tude, İran Devrimi
esnasında mevcut sol muhalif örgütlerin en eskisi ve en oturmuş örgütüdür.
Ancak yetmişlerde Tude, Şah’ın istihbarat örgütünün baskıları sebebiyle, gücünü
önemli ölçüde yitirir. Soldaki afiş, yitirilen yoldaşlarının yasını tutan gözü
yaşlı bir işçiyi resmetmektedir. İşçiyi temsil eden bir karanfil kalbinin
üzerine iliştirilmiştir.
Sağdaki afiş ise Avrupa’daki sosyalist geleneğin ortak
mecazına atıfla, endüstri ve tarımın birliğini resmetmektedir. Uluslararası
sosyalizme yönelik bu anıştırmalarla İran işçi hareketi en geniş manada dünya
devrimi ve işçi dayanışması bağlamına yerleştirmek istenmiştir. Ancak aşina
olmayan insanlara bu tarz biçimsel yaklaşımlar yabancı gelecektir, zira
biçimsel unsurlar burada İran’ın kültürel bağlamına uyarlanmamıştır.
[“İslam İşçinin Yegâne Destekçisidir.” İslamî Cumhuriyet
Partisi’nin 1 Mayıs afişi]
[İslamî Cumhuriyet Partisi’nin dağıttığı, fabrika ve işçi
resimleri bulunan 1 Mayıs afişi]
Humeynîcilerin 1 Mayıs’ı “İslamîleştirmek” için sol
akımlara, solun retoriğine ve imgelerine kendilerini uyarlaması gerçekten
şaşırtıcı bir durumdur. 1 Mayıs’ın devrimci potansiyeline ait sembolik gücü
seküler solculara terk etmeye karşı çıkan Humeynîciler, kitleleri merkeze koyan
sembolleri benimseyerek, İslamî tarz dâhilinde, bu sembolik gücü yeniden
tanımlamaya çalışmışlardır. Sıkılı yumruklar ve endüstriyel ürünler gibi
uluslararası kaynaklardan türeyen görsel devrimci retorikten yola çıkan İslamî
Cumhuriyet Partisi, dinî söylemini geleneksel sola ait görsel motiflerle
pekiştirmiştir.
Kur’an ayetleri İslamî 1 Mayıs afişlerine eklenir. Suret
ve nakış gibi hat sanatı örnekleri 1 Mayıs afişlerinin ilahi kesinliğini
teşkil eden unsurlardır. Solculara ait ikonaların kutsal metne özgü mesajlarla
birleştirilmesi suretiyle dinî örgütler, dinî kozmolojiye işçilerin dayanışması
meselesini dâhil etme imkânı bulmuşlardır. Muhtelif ideolojilerin
karıştırılması, bu örgütlerin esnekliğinin ve heterojenliğinin delili gibidir.
Söz konusu örgütler, kapsamlı bir devrimci (hatta kimi zaman çatışmalı) bir
mesaj ortaya koymak için dinî, ulusal kurtuluşçu, anti-emperyalist, hatta
Marksist ikonografiden istifade etmişlerdir.
[“İslam Cumhuriyeti: Ferdiyetin ve işçinin değerlerinin
yetiştiricisi”
İslamî Cumhuriyet Partisi tarafından dağıtılan bir afiş]
[Üzerinde çiçek ve el bulunan 1 Mayıs afişi. İCP afişi]
1981’de Ayetullah Humeynî ile ittifak kuran politik
örgütler, diğer muhalif gruplara siyaseten üstünlük kurarlar. Ulusal Cephe ve
Halkın Fedaileri (Çoğunluk) gibi ulusalcı ve solcu partiler yasaklanır ve
kitlesel tutuklamalar gerçekleşir. Ayrıca 1 Mayıs’ın devrimci potansiyeli,
yerleşik kimi kutlamalarla, üniversite kampüsleri ve stadyumlar gibi sınırlı
alanlara sıkıştırılır. Tatil günü, Ayetullah Mutehari’nin ölümünün anıldığı
“İşçiler ve Öğretmenler Günü” kapsamına alınır. Uluslararası İşçi Günü, eskiden
olduğu gibi bugün de yaygın bir biçimde kutlanmamaktadır ve İran işçi hareketi
değişim için gerekli itici güç olmayı hâlâ sürdürmektedir.
Rustin Zarkar
1 Mayıs 2013
Kaynak
Ayrıca bkz. İran Devrimi Afişleri
0 Yorum:
Yorum Gönder