Bu belge, Fransız işçilerinin lideri Jules
Guesde’nin Londra’da bulunan Marx’ı ziyaret ettiği Mayıs 1880 tarihinde
hazırlandı. Giriş kısmını Marx’ın kendisi hazırlayıp metne ekledi. Asgari
politik ve ekonomik taleplerden oluşan diğer iki bölümse Marx ve Guesde
tarafından formüle edildi. Bu noktada ikili, Engels’ten ayrıca Fransız
sosyalizminin Marksist kanadı içerisinde önde gelen bir sima hâline gelmiş olan
Paul Lafargue’dan yardım aldı. Bazı değişikliklerle birlikte program, İşçi
Partisi’nin [Parti Ouvrier] Kasım 1880’de Le Havre’da yaptığı kuruluş
kongresinde kabul edildi.
Sonrasında Marx, programla ilgili şu tespiti
yaptı:
“Bu
kısa metinde yer alan ekonomiyle ilgili bölüm, sadece işçi hareketi içinden
neşet etmiş olan taleplerden oluşmaktaydı. Metne komünizm hedefinin birkaç
satırda tanımlandığı, giriş amaçlı bir pasaj da eklendi.”[1]
Engels ise ilk azami programı “nadiren görülen,
ikna edici argümanlarla dolu, kitleler için net bir dille, kısa ve öz bir
biçimde kaleme alınmış bir şaheser” olarak tanımlıyor, kısa ve öz formülasyon
karşısında şaşkına döndüğünü belirtiyordu.[2] Sonrasında Engels, 1891 tarihli
Erfurt Programı taslağına dair eleştirisi dâhilinde, Alman sosyal demokratlara
ilgili metnin ekonomiyle alakalı bölümünü tavsiye etti.[3]
Gelgelelim program kabul edildikten sonra Marx ve
Fransız destekçileri arasında asgari programın amacı konusunda bir uyuşmazlık
yaşandı. Marx bu metni kapitalizmin verili çerçevesi dâhilinde ulaşılabilir
talepler etrafında sürdürülecek ajitasyon faaliyetinin pratik bir aracı olarak
görürken, Guesde farklı bir görüşü savunmaktaydı:
“Bu
reformları burjuvaziden kopartıp alma ihtimalini dikkate almayan Guesde, onları
mücadelenin pratik programı değil, işçileri devrimcilikten uzaklaştıracak birer
tuzak olarak görüyor.”
Guesde’nin kanaatine göre, bu reformlara karşı
çıkmak, proletaryayı reformist yanılsamalardan kurtaracak ve işçileri kendi
1789 devrimini yapmasından alıkoymanın imkânsız olduğuna sınıfı ikna edecek”ti.[4]
Guesde ve Lafargue’ı “devrimci lafebeliği
yapmak”la ve reformist mücadelelerin değerini inkâr etmekle suçlayan Marx, o
ünlü sözünü bu bağlamda dile getirdi ve eğer bu isimler, Marksizmi temsil
ediyorlarsa, kendisinin Marksist olmadığını söyledi. [“ce qu'il y a de certain c'est que moi, je ne suis pas Marxiste –şurası
kesin ki ben Marksist değilim][5]
İşçi Partisi programının azami hedeflerle ilgili
kısmı, Marx’ın politik yazılarını içeren, Penguin tarafından yayınlanan The First International and After
[Birinci Enternasyonal ve Sonrası] isimli çalışmada yer aldı ve bu çalışmada Marx-Engels Werke’de yer alan Almanca
metnin çevirisi kullanıldı. Bildiğimiz kadarıyla programın geri kalan kısmı,
İngilizcede daha önce hiç yayınlanmadı. Burada verdiğimiz çeviri, metnin özgün
Fransızca hâli. Özgün metinse şuradan alındı: Jules Guesde, Textes Choisis, 1867-1882, Editions
sociales, 1959, s. 117-9. Metnin bir nüshasını bize temin ettiği için Bernie
Moss’a teşekkür ediyoruz.
◄►
Giriş
Üretici sınıfın kurtuluşu, cinsiyet ve ırk ayrımı
gözetilmeksizin, tüm insanlığın kurtuluşudur.
Üreticiler, ancak üretim araçlarına sahip
olduklarında özgür olabilirler.[6]
Üretim araçları üreticilere yalnızca iki biçim
dâhilinde ait olabilir:
Genel durum bağlamında hiçbir zaman varolmayan ve
endüstriyel ilerleme sonucu giderek ortadan kalkan bireysel biçim;
Kapitalist toplumun gelişimi sonucu teşkil edilen
maddi ve fikri unsurlarla ilgili kolektif biçim.
Bu kolektif temellük, ancak üretici sınıfın, yani
proletaryanın ayrı bir politik parti olarak örgütlenmesiyle gerçekleşebilir.
Böylesi bir örgütlenme gerçekleştikten sonra,
proletaryanın elinde bulunan, genel oy hakkı gibi aldatmak için kullanılan
araçlar, kurtuluşun araçlarına dönüştürülmelidirler.
Kapitalist sınıfın imkânlarına politik ve ekonomik
düzlemde el koymayı ve tüm üretim araçlarını topluma iade etmeyi hedef olarak
benimserken Fransız sosyalist işçiler, aşağıdaki acil taleplerle birlikte, bir
örgütlenme ve mücadele aracı olarak seçimlere girmeyi kararlaştırmışlardır:
A.
Siyaset Bölümü[7]
Basın, toplantılar ve örgütlenmeyle alakalı tüm
kanunların, her şeyin ötesinde Enternasyonal İşçiler Derneği’ne karşı konulan
kanunun ilga edilmesi. Livret’in[8],
işçi sınıfı üzerinde tatbik edilen idari kontrolün ayrıca işçiyi patronu,
kadını erkek karşısında aşağıda konumlandıran medeni kanunun[9] kaldırılması.
Dinî tarikatların bütçelerinin kaldırılması ve bu
şirketlere ait tüm ek endüstriyel ve ticari kuruluşlar dâhil, tüm satılmaz,
taşınır ve taşınmaz mülkün millete iade edilmesi [Komün’ün 2 Nisan 1871’de
aldığı karar].
Kamunun tüm borçlarının silinmesi.
Daimi orduların ilgası ve halkın
silâhlandırılması.
İdarenin ve polis teşkilâtının komüne teslim
edilmesi.
B.
Ekonomi Bölümü
Haftada bir günün tatil ilân edilmesi veya
çalışanlara altı günden fazla çalışmanın dayatılmasının yasaklanması. Çalışma
gününün yetişkinler için sekiz saate düşürülmesi. Özel atölyelerde on dört yaş
altında çocukların çalıştırılmasının yasaklanması. Ayrıca on dört ilâ on altı
yaş arası çocukların sekiz saat olan günlük çalışma sürelerinin altı saate
düşürülmesi.
Çırakları koruma amacıyla çalıştıkları yerlerin
işçi örgütleri tarafından denetlemesi.
Hukukî zemine kavuşturulmuş olan asgari ücretin
her yıl işçilerin meydana getirdiği istatistik komisyonunca, gıda fiyatlarına
göre belirlenmesi.
Patronların Fransız işçilere verilen ücretten daha
düşük ücretlere yabancı işçiler istihdam etmelerinin yasaklanması.
Her iki cinsiyete mensup işçiler için eşit işe
eşit ücret.
Devletin ve komünün temsil ettiği toplumun
sorumluluğunda tüm çocukların bakımının üstlenilmesi, ayrıca onlara bilimsel ve
meslekî eğitim verilmesi.
Toplumun yaşlıların ve engellilerin sorumluluğunu
üstlenmesi.
İşçilere dost dernekler ve yardım dernekleri gibi
kuruluşların idaresine işverenlerin müdahale etmesinin yasaklanması ve bu
kuruluşların kontrolünün tümüyle işçilere teslim edilmesi.
Kaza durumunda sorumluluğun patronların sırtına
yüklenmesi, işverenin işçi fonlarına, çalışan işçilerin sayısı oranında,
endüstri için yol açtığı tehlike ölçüsünde, güvenlikle ilgili belirli bir ödeme
yapması.
Muhtelif atölyelerde yürürlükte olan özel mevzuata
işçilerin müdahil olabilmesinin sağlanması. Patronların gaspettiği, ücretlerin
geri alınması veya ceza formunda işçilerine ceza kesme hakkına son verilmesi
[Komün’ün 27 Nisan 1871’de aldığı karar].
Bankalar, demiryolları, madenler gibi kamu
mülkiyetine ait unsurları halktan kopartan tüm sözleşmelerin feshedilmesi ve
devlete ait tüm atölyelerden elde edilen gelirin oralarda çalışan işçilere
verilmesi.
Tüm dolaylı vergilerin
kaldırılması, dolaysız vergilerinse üç bin frank üzerinde gelire sahip
olanlardan artan oranlı olarak alınan vergiye dönüştürülmesi. Uzak akrabaların
miras alma hakkının kaldırılması, ayrıca yirmi bin frankın üzerinde doğrudan
miras devrine yasak getirilmesi.
Karl Marx
Jules Guesde
1880
Dipnotlar
[1] Marx ve Engels, Selected Correspondence, 1975, s. 312.
[2] A.g.e.,
s. 324.
[3] Engels, “A Critique of the Draft
Social-Democratic Programme of 1891”, Marx ve Engels, Selected Works içinde, 1983, Cilt. 3, s. 438.
[4] Bernard H. Moss, The Origins of the French Labour Movement, 1830-1914, 1976, s. 107.
[5] A.g.e.,
s. 11. Marx’ın bu ünlü ifadesini Engels, Eduard Bernstein’a yazdığı bir
mektupta aktarıyor. Mektubu şu kaynakta bulmak mümkün: Marx ve Engels, Werke, Cilt. 35. s. 388.
[6] Burada esasen toprak, fabrikalar, gemiler,
bankalar, kredi kelimeleri geçiyor ama bu kelimeler Marx’ın ilk çalışmasında
yer almıyor, sonradan siliniyor. L’Égalité’de
yayınlanan metne bakıldığında bu, net olarak görülüyor. Bu konudaki uyarısı
için Graham Taylor’a teşekkür ederiz.
[7] Metnin bundan sonraki kısmını Marx ve Guesde
ile birlikte kaleme aldı.
[8] “Livret”
işe yeni girdiğinde bir işçinin vermek zorunda olduğu bir belge. Bu belge
sayesinde işçi önceki patronuna hiçbir borcunun olmadığını, ona karşı hiçbir
yükümlülüğünün bulunmadığını teyit etmiş oluyor. Bu uygulama 1890’da
kaldırıldı.
[9] Napolyon Medeni Kanunu, Fransız hukuku.
0 Yorum:
Yorum Gönder