Necati Sıtkı Biyografisi

Necati Sıtkı [15 Mayıs 1905 – 17 Kasım 1979] Kudüs’te doğdu. Babası Bekir Sıtkı, Türkçe öğretmeniydi. Baba, aynı zamanda müziğe, resme ve tiyatroya âşık bir isimdi. Annesi Nezire Murat ise köken olarak Kudüslüydü. Necati Sıtkı’nın bir de Ahmet isminde küçük bir kardeşi vardı.

Necati Sıtkı, Rusya’dayken Lutka isminde Ukrayna Yahudisi bir kadınla evlendi. Devlet ve Hind isminde iki kızı, Sait isminde bir oğlu oldu.

Dedesi, ilkin on dokuzuncu yüzyılın sonlarında Şam’a, oradan Beyrut’a, son olarak da Kudüs’e yerleşmiş olan Amini Alayı’nın içinde yer alan bir Osmanlı subayı idi.

Necati Sıtkı, ilkokulu Kudüs’te bulunan Selahiyye Okulu’nda tamamladı. Ardından Meymuniyye, Raşidiyye ve Mektebi Sultani okullarına gitti. Birinci Dünya Savaşı sona erince, Emir Faysal’a bağlı güçler içerisinde subay olarak görev yapan ve Vehhabilerle mücadele etmek için gönderilen askeri gücün içinde yer alan babası ile birlikte Hicaz’a gitti. Bu seferin başarısızlıkla neticelenmesi ardından askerlikten ayrılan babasıyla birlikte Suriye’ye, oradan da Mısır’a gitti. Kahire’de genç Necati, modern tiyatroyu, bilhassa Rihani tiyatro topluluğunu keşfetti.

Necati Sıtkı, babasıyla Kudüs’e döndü. 1924 yılında, İngiliz işgalinden kurtulmuş olan Kudüs’te Posta Telgraf Dairesi’nde işe girdi. Burada komünist hareketle tanıştı. Bazı Yahudi göçmenlerin Filistin’de inşa ettikleri hareket, zamanla partiye evrildi. Sıtkı, parti üyesi oldu.

Eylül 1925’te Filistin Komünist Partisi’nin lider kadrosu, Necati Sıtkı’yı KUTV olarak bilinen, Doğulu İşçilerin Komünist Üniversitesi’nde eğitim görsün diye Moskova’ya gönderdi. Bu üniversite, ileride kendi ülkelerinde faaliyet yürüten ya da yürütecek olan partilerin lider kadroları olarak görev üstlenecek doğulu komünistleri bu göreve hazırlamak için kurulmuştu.

Sıtkı, bu okulda üç yıl kaldı. Rusçaya hâkim olduktan sonra materyalist felsefeyi politik ekonomiyi ve devrimci partilerin tarihini okudu. O günden sonra Sıtkı, uluslararası komünist hareket içerisinde parti ismi olan Mustafa Sadi olarak bilindi. Şubat 1929’da “Anayasa Devrimi’nden Milli Cephe Dönemine Dek Arap Milli Hareketi” başlığını taşıyan mezuniyet tezini teslim ettikten sonra, Komintern’in ricası üzerine, Ukraynalı eşi ve kızı Devlet’le birlikte Filistin’e döndü. Kendisine, üyelerinin önemli bir bölümü yeni gelmiş olan Yahudi göçmenlerden oluşan Filistin Komünist Partisi’ni Araplaştırması görevi verildi.

Partinin Aralık 1930’da Kudüs’te düzenlediği Yedinci Kongre’de merkez komiteye seçildi ve kendisinden partinin gizli olarak çıkarttığı İle’l-Emam [“İleri”] isimli gazetenin yayın yönetmenliği görevini üstlenmesi istendi.

Şubat 1931’de İngiliz makamları Sıtkı’yı yoldaş Mahmut Atraş Mağribi ile birlikte gözaltına aldı. İki komünist, iki yıl hapse çarptırıldı. Bu süre zarfında Kudüs Merkez Hapishanesi, Yafa Hapishanesi ve Akre Kale Hapishanesi’nde kaldılar. Sıtkı, serbest bırakılmaları ardından altı ay boyunca polis gözetimi altında tutuldu.

Haziran 1933’te Komintern, Necati Sıtkı’ya Paris’te Arapça olarak yayımlanan aylık Şarkü’l Arabî [“Arabî Doğu”] dergisini çıkartma görevini verdi. Derginin ilk sayısı aynı yılın Eylül ayında çıktı ve gizli olarak bir dizi Arap ülkesinde dağıtıldı, ta ki Fransız hükümeti dergiyi 1936 yazı gibi erken bir tarihte kapatmaya karar verene kadar. Bir yandan da Sıtkı, Paris’te kısa hikâyeler yazmaya başladı.

Derginin kapatılması ardından Sıtkı, Komintern’in ricası üzerine Moskova’ya gitti. Oradan da Sovyetler’in “milli mesele”yi çözmeye yönelik pratikleri konusunda edindiği deneyimi ilk elden incelemek üzere Taşkent’e yerleşti. Ağustos 1936’da Komintern, kendisini Cumhuriyetçilerle General Francisco Franco arasında patlak veren iç savaşın yaşandığı İspanya’ya gönderdi. Kendisine Franco’nun yanında savaşan Faslı askerler arasında propaganda faaliyeti yürütme görevi verildi.

1936 yılının Aralık ayının sonlarında Sıtkı, genelde Kuzey Afrika’ya özelde de İspanya’nın kontrolündeki bölgelere yayın yapacak Arapça radyo istasyonunu kurması göreviyle Cezayir’e gönderildi, ama bu proje başarısızlıkla sonuçlandı.

Sıtkı, Nisan 1937’de Fransa’ya döndü, oradan da önce Suriye’ye ardından da Lübnan’a gitti. Şam’da ve Beyrut’ta faal olan komünist çevreler içerisinde çalışma yürüten Sıtkı, Suriye-Lübnan Komünist Partisi’nin gazetesi Savtu’ş Şaab [“Halkın Sesi”] ve Talya [“Öncü”] isimli dergilerine makaleler kaleme aldı.

Suriye-Lübnan Komünist Partisi’nin bazı liderleriyle yaşadığı tartışmaların ardından Sıtkı’nın parti faaliyeti askıya alındı. Geçimini sağlamak için gazetecilik işine dönen Sıtkı, Beyrut’ta çıkan Nahar [“Gün”] gazetesinde, Cumhur ve Marahilü’l Musavvara dergilerinde çalıştı.

Sıtkı, Ağustos 1939’da Almanlarla Sovyetler arasında imzalanan Saldırmazlık Anlaşması’nı eleştirdi. Bunun üzerine Suriye-Lübnan Komünist Partisi, onu partiden atmaya karar verdi.

1939’da Sıtkı, Kudüs’e döndü ve burada İngilizlere ait Yakındoğu Yayın Servisi’nde çalışmaya başladı. Ardından edebiyata yoğunlaşmaya başladı. Beyrut’ta çıkan Edib gibi dergilerde ve Kahire’de çıkan Risale ve Kitab gibi dergilerde kısa hikâyelerini yayımladı. Ayrıca Kahire’de faaliyet yürüten Darü’l Maarif yayınevinin hazırladığı İkra isimli kitap dizisinden iki kitabı çıktı: Puşkin (1945) ve Çehov (1947).

1948’de Filistinlilerin yüzleştiği Siyonist kıyımın, Nekbe’nin ardından radyo istasyonu Kıbrıs’a taşındı. Sıtkı da bu gelişme üzerine Kıbrıs’a yerleşti ve 1950 yılına dek Limasol’da kaldı. Ardından gazetecilik, çeviri, edebiyat ve düşünsel üretimle alakalı çalışmalarına kaldığı yerden devam etmek üzere Beyrut’a gitti. 1976 yılında kızı Hind’in yaşadığı Atina’ya yerleşti. 1979’da bu şehirde vefat etti ve orada defnedildi.

Necati Sıtkı, ilerici, ilkelerine bağlı, kendisini davasına atamış, çok farklı alanlarla ilgili okuma yapan, kibar bir insandı. Arap solcuları içerisinde önemli bir yerde duran Sıtkı, parlak bir edebiyat insanı, Rusça-İngilizce çeviriler konusunda başarılı bir isimdi. Kısa hikâyeleriyle bilinen Sıtkı, Arap romanında gerçekçiliğin en önemli temsilcilerinden biri sayılmaktaydı. Edebiyat alanındaki üretkenliği yanında Sıtkı, oldukça ilginç bir içeriğe sahip olan bir hatırat da kaleme aldı. Hatırat, sonrasında Hanna Ebu Hanna tarafından yayımlandı ve çalışmaya bizzat onun tarafından bir giriş bölümü eklendi.

Kaynak

Seçme Eserler

"التقاليد الإسلامية والمبادئ النازية هل تتفقان؟". بيروت: دار الكشاف، 1940.

[“İslamî Gelenekler ve Nazilerin İlkeleri: Uzlaşıyorlar mı?]

"بوشكين أمير شعراء روسيا". القاهرة: دار المعارف، سلسلة اقرأ، 1945.

[“Puşkin: Rus Şairlerinin Prensi”]

"تشيخوف". القاهرة: دار المعارف، سلسلة اقرأ، 1947.

[“Çehov”]

"الأخوات الحزينات" (قصص). القاهرة: دار المعارف، 1953.

[“Üzgün Kız Kardeşler” (kısa hikâyeler)]

"مكسيم غوركي". القاهرة: دار المعارف، سلسلة اقرأ، 1956.

[“Maksim Gorki”]

"الشيوعي المليونير" (قصص). القاهرة: دار المعارف، 1962.

[“Komünist Milyoner” (kısa hikâyeler)].

Çeviriler

Selected Stories from Russian Literature. Beyrut: Dar Beirut, 1952.

Selected Stories from Spanish Literature. Beyrut: Dar Beirut l-il-tiba‘a w-al-nashr. 1953.

Selected Stories from Chinese Literature. Beyrut: Dar Beirut li-l-tiba‘a w-al-nashr. 1954.

The Golden Bug: Thirteen Stories by the American Writer Edgar Allan Poe. Beyrut: Dar al-kitab, 1954.

Prosper Mérimée, Carmen (roman). Beyrut: Dar ‘uwaydat, 1957.

Kaynakça

أبو هشهش، إبراهيم محمد. "نجاتي صدقي: حياته وأدبه (1905-1979)". القدس: الجمعية الفلسطينية الأكاديمية للشؤون الدولية، 1990.

أسعد، منى. "نجاتي صدقي أديب ومفكر سياسي". دمشق: دار المبتدأ للطباعة والنشر، 1992.

ديكان-واصف، سارة. "معجم الكتّاب الفلسطينيين". باريس: معهد العالم العربي، 1999.

شاهين، أحمد عمر. "موسوعة كتّاب فلسطين في القرن العشرين، الجزء الثاني". دمشق: المركز القومي للدراسات والتوثيق، 1992.

العودات، يعقوب. "من أعلام الفكر والأدب في فلسطين". عمان: د. ن.، 1976.

لوباني، حسين علي. "معجم أعلام فلسطين في العلوم والفنون والآداب". بيروت: مكتبة لبنان ناشرون، 2012.

"مذكّرات نجاتي صدقي"، تقديم وإعداد حنّا أبو حنّا. بيروت: مؤسسة الدراسات الفلسطينية، 2001.

Yayına Hazırlayan: Abdul Hadi, Mahdi, Palestinian Personalities: A Biographic Dictionary. Gözden geçirilmiş ve güncellenmiş 2. Baskı. Kudüs: Passia Publication, 2006.

Descamps-Wassif, Sara. Dictionnaire des écrivains palestiniens. Paris: Institut du monde arabe, 1999.

Sidqi, Najati. “I Went to Defend Jerusalem in Cordoba, Memoirs of a Palestinian Communist in the Spanish International Brigades.” Jerusalem Quarterly, Sayı. 62 (Bahar 2015): s. 102-109. Palquest.