Genjer-genjer

Genjer-genjer, Endonezya’da muhtemelen en fazla ihtilafa yol açan şarkıdır. Şarkı hayatına suda yetişen yabanî otların yolunmasını anlatan bir mani olarak başlar (genjer, limnocharis flava’nın [sarı yabani çeltik marulunun] yaygın kullanılan adıdır) ve zaman içerisinde politik propaganda malzemesine dönüşür, ajitprop için kullanıldığı dönemde yasaklanır ve nihayetinde de bir protesto şarkısı olur. Genjer-genjer, Endonezya’nın yakın tarihini yansıtan bir şarkıdır.

1942-1945 arası dönemde Hollanda’nın elinde bulunan Doğu Hint Adaları’nın (şimdilerde bilinen adıyla Endonezya’nın) Japonya’nın işgali altında olduğu sıralarda Cava’daki fakir halk açlıktan ölmenin eşiğindedir. Doğu Cava, Banyuwangi’deki insanlar, genjer dâhil, yenilebilir olan her şeyi yemektedirler. Genjer, nehir kenarlarında yetişen ve eskiden büyükbaş hayvanlara yedirilen bir yemdir.

1943’te aynı bölgede yaşayan şarkı sözü yazarı Muhammed Arif genjer toplamakla ilgili hüzünlü bir şarkı kaleme alır. Şarkı genjer toplayan, sonra onu götürüp pazarda satan bir kadını anlatmaktadır. Arif'in şarkısı Banyuwangi’de epey popüler olur.

Propaganda

Ancak hikâye burada bitmez: altmışlarda şarkı ülkenin iki büyük yıldızı tarafından kayıt altına alınır. Artık bağımsız olan Endonezya’da herkes, genjer-genjer şarkısını söylemektedir.

Bu gerçek o dönemde ülkenin en büyük politik partilerinden biri olan Endonezya Komünist Partisi’nin de dikkatinden kaçmaz. Zira şarkı ülkedeki en altta yer alan, en fakir sınıflardan biriyle alakalıdır. Sonrasında bu şarkı EKP tarafından propaganda malzemesi olarak kullanılır ve kısa süre içerisinde parti mitinglerinde ve toplantılarında en fazla istenen şarkı hâline gelir.

Şarkı Yasaklanıyor

General Suharto 1965’te iktidarı ele geçirdiğinde şarkı yasaklanır. Endonezya’nın yeni yöneticisi komünist kadınların altı generale işkence ederken Genjer-genjer şarkısını söyledikleri dedikodusunu yayar. Sonra şarkının sözleri Jendral-jendral (generaller) olarak değiştirilir ve kadınların generallere nasıl işkence ettiklerini anlatan bir metne dönüştürülür. Genjer-genjer artık “şeytanî” komünistlerin yasaklı marşı hâline gelir.

1965 darbesi sonrası milyonlarca insan komünist sempatizan olması şüphesiyle tutuklanır ve aralarında Muhammed Arif’in de bulunduğu yaklaşık 500.000 kişi katledilir. Arif’in şarkısı yasaklanır ve Endonezya’nın kolektif hafızasından silinir. Endonezya’daki tüm bir kuşak şarkıyı bilir ama tek bir notasını bile söyleyemez.

Protesto

Suharto dönemi sonrası Genjer-genjer üzerindeki nisyan örtüsü kalkar. Rejimin mağdurları seslerine kavuşurlar ve şarkı Suharto diktatörlüğünün uyguladığı baskının bir sembolü hâline gelir. Altmışlarla alakalı, ülke içerisinde önemli tartışmalara yol açan film de şarkının yeniden dirilmesine katkı sunar. YouTube’a şarkının binlerce versiyonu yüklenir ve hepsi de çok sayıda beğeni toplar.

Genjer-genjer zengin bir tarihe sahip bir şarkıdır; şarkı ülkenin kolektif hafızasının bir parçası hâline gelir ve Endonezya’nın yakın geçmişine ait acı-tatlı kimi hatıraları canlandırır.

Bram Hendrawan