Yeni Kaledonya’ya Sürgün

Yargılama süreci, mahkûmiyet ve sürgün kararının ardından Yeni Kaledonya, Louis Michel için altı yılı aşkın bir süre boyunca yaşayacağı vatanı oldu.

Louise Michel, sürgünde hem Fransız yerleşimcilere, hem de yerli Kanak halkına dersler verdi. İnsanî koşulları yüceltmek adına akılda, bilimde ve sanatta aydınlanmanın kendisine yüklediği görevi yerine getirdi. Tüm hayatı boyunca bilimsel deneyler, botanik, biyoloji ve beslenme gibi konularla amatörce ilgilendi. Sürgünde eline geçen boş zamanlarda yeni Pasifik’teki bitki ve hayvan türleri üzerine kapsamlı kayıtlar tuttu ve kavunağaçlarının sarılığa karşı aşılanması ile ilgili çeşitli deneyler yaptı.

1878’de yaşanan Kanak isyanı boyunca Yeni Kaledonya’da sürgünde bulunan birçok Komünarın aksine Louis Michel, devletin değil, isyancıların safını tuttu. Hatırat’ında ırkçılık karşıtı duygularının altını çizerek, Avrupa’nın üstünlüğü üzerine kurulu fikirleri aşağılayan sözlere yer verdi. Aşağıda Hatırat’ından bir bölüme yer veriliyor.

*  *  *

Kanaklar, Komün’de bizim de peşinden koştuğumuz hürriyeti arıyorlardı.

Kanakların yüreğinde olan, hürriyet ve ekmek umududur. Onlar 1878.de hürriyet ve itibar arayışıyla isyan ettiler. Hiçbir yoldaşım, bu isyanı benim kadar tasvip etmedi. Bir gün Bauer’le, Ducos yarımadasındaki en yakıcı sorun olan Kanak isyanı hakkında sohbet ediyordum. Tartışmada sesimizin yükseldiği bir ânda, asilerden birinin kaçtığını zanneden bekçi, postaneden dışarı fırladı. Yanımıza geldiğinde, bizden başka kimsenin olmadığını görünce altüst oldu.

Yapılan tartışma, esasen sadece Kanaklar ile değil, bir Kanak oyunu ile ilgiliydi. Bauer, bir Kanak oyunu sahneye koyacağımı duyup beni suçlayınca inkâr etmedim. 

Sürgündeki insanların Numbo’nun yukarısındaki tepenin üstünde bir tiyatro salonu vardı. Kendi yönetmenlerine, aktörlerine, sahne görevlilerine ve dekorlarına ve yönetmen yardımcılarına sahipti. Bu tiyatro, yaşadığımız koşullar içinde bizim için bir şaheserdi. Orada her şeyi sahneliyorduk: operetler, vodviller, dramalar. Tüm partisyonları bilmememize rağmen İblis Robert gibi opera şarkılarını söylüyorduk.

Evet, önder kadınların genelde derin, gür sesleri vardır ve elleri eteklerinin ceplerinde puro arıyormuş gibidir. Benim ayak bileklerime kadar uzanan, o oldukça uzun askerî mahkeme elbisem bile birçok önder kadın için fazla uzundu. Sonuçta eteklerini uzatıyorlardı ve kostüm anlamında eksik kalmıyordu. Wolowski koroyu çalıştırıyordu.

Noumea’ya gitmek için yarımadayı terk ettiğimde, onlar orkestra hakkında konuşuyorlardı. Orkestra ile ilgili benim kendimce fikirlerim vardı: hurma dallarını sarsmak, bambuları kırmak, deniz kabuklarından kornalar yapmak ve yaprakların hışırtısında oluşan tonları kullanmak istiyordum.

Kısacası ben, tümüyle çeyrek tonlardan oluşan bir Kanak orkestrası istiyordum. Daoumi’nin bana verdiği bilgiye ve malzemeleri getiren Kanak’a teşekkür etmeliydim ve denemek için yeterli bilgiye sahip olduğuma artık inanıyordum. Fakat bu planım, Hafif Klasik Tiyatro Komitesi’nce engellendi. Esasında beni vahşi olmakla suçladılar.

Kimi yoldaşlarıma göre ben, Kanaklardan daha fazla Kanak gibi görünüyordum. Tartışmaların ilginç hâle geldiği bir ânda cebindeki metni onlara gösterdim. Oyunun siyah taytlar içinde oynanmasını ve insanları kızdıracak biçimde düzenlenmesini talep ettim: olay, normal akışında gelişti ve hasımlarımı kızdırırken beni oldukça eğlendirdi.

Kabilelerin isyanı ciddi bir düzeye ulaştı, ancak bu konu hakkında daha az şey yazmak hayırlı olacak. Kanaklar, bizim de Komün’de peşinden koştuğumuz hürriyeti arıyorlardı. Sadece şunu söyleyebilirim ki başımdaki o kızıl fular, bin bir zahmetle her aramada sakladığım Komün’ün kızıl fuları, bir gecede iki parçaya bölündü. İki Kanak, beyazlara karşı başlatılan isyana katılmadan önce yanıma gelip benimle vedalaşmaları ardından, kısa bir süre sonra okyanusa atlayıp gözden kayboldular. Deniz berbattı ve belki de koya hiç mi hiç ulaşamayacaklardı ya da belki de savaşırken ölüp gideceklerdi.

Onları bir daha hiç görmedim ve hangi iki ölümün onları alıp götürdüğünü de bilmiyorum. Fakat şunu biliyorum ki, hem beyaz, hem de siyahî insanda olan yiğitlikle birlikte bu iki insan, gerçekten cesurdu. […]

Kanak İsyanı, 1878’de yenilgiye uğradı. İnsanların kalplerindeki kuvvet ve hasret, bir kez daha kendisini gösterdi, ancak beyazlar asileri, Bastion 37 önlerinde bizi toplu katliama tâbi tuttukları gibi, Satory düzlüklerinde katlettiler. Atai’nin kesik başını Paris’e gönderdiklerinde ben, gerçek kafatası avcılarının kim olduğunu anladım. Henri Rochefort’un bana yazdığı mektupta yer alan ifade, her şeyi açıklıyordu: “Versailles Hükümeti, yerlilere yamyamlık konusunda ders verebilir.” […]

1879’un başlarında yetkililer, benim Ducos Yarımadası’nı terk edip Noumea’ya gitmeme izin verdiler.

Meslek sahibi olanlara ve kendi geçimini sağlayabilenlere sınırlı bir hürriyet bahşediliyordu; bu sayede ben, eğitmenlik görevimi sürdürmek için Noumea’ya gittim. Orada sadece beyaz sömürgecilerin çocuklarına değil, ayrıca aralarında Daoumi’nin erkek kardeşinin de bulunduğu Kanaklara da ders verdim.

Daoumi, benim Yeni Kaledonya’da tanıdığım ilk Kanak’tı, dolayısıyla, en uygunu, onu benim eğitmemdi. Daoumi ile yaptığımız ilk dersten sonra onu birçok kez görme fırsatı buldum.

Avrupalıların hayatıyla ilgili olarak tecrübe kazanmak amacıyla Ducos Yarımadası’nda bulunan bir kantinde iş buldu ve onunla konuştuğumda, kendisinden bana Kanak efsanelerinden bahsetmesini istedim ve o da bana sözcüklerin bir listesini verdi. Benim payıma ise, bilmem gerektiğine inandığım önemli şeyleri anlatmak düştü. Daoumi ve erkek kardeşi, bana birçok Kanak efsanesi anlattı.

Ayrıca Daoumi’nin kardeşi ve ben, bizim açgözlülüğümüz ve sayısız yıkım aracımızla yüzleşen silâhsız, eğitimsiz ırkının yakın geleceği hakkında da konuştuk. Daoumi’nin kardeşindeki o yüce ve azimli aklı, cesur ve müşfik kalbi gördükten sonra hangimizin kendi ırkı uğruna binlerce zorluğu aşarak yabancıların sunduğu bilgiyi asimile edenin mi, yoksa gelişkin silâhlara sahip olup da böylesi silâhlardan mahrum olanları imha eden beyazların mı üstün ırk olduğunu merak ettim. Diğer ırkları bizim önümüzde eğdiren silâhlar, bizim üstünlüğümüzün ispatı olamazlar. Eğer aslanlar, kaplanlar ve filler ansızın Avrupa’yı işgal edip bize saldırsalardı, yıkıcı bir tufanın ardından bize üstün olduğu görülürdü.

Louise Michel

[Kaynak: Rebel Lives: Louise Michel, Yayına Hz.: Nic Maclellan, Ocean Press, 2004, s. 93-96.]