İşçi Partisi Programı

Bu belge, Fransız işçilerinin lideri Jules Guesde’nin Londra’da bulunan Marx’ı ziyaret ettiği Mayıs 1880 tarihinde hazırlandı. Giriş kısmını Marx’ın kendisi hazırlayıp metne ekledi. Asgari politik ve ekonomik taleplerden oluşan diğer iki bölümse Marx ve Guesde tarafından formüle edildi. Bu noktada ikili, Engels’ten ayrıca Fransız sosyalizminin Marksist kanadı içerisinde önde gelen bir sima hâline gelmiş olan Paul Lafargue’dan yardım aldı. Bazı değişikliklerle birlikte program, İşçi Partisi’nin [Parti Ouvrier] Kasım 1880’de Le Havre’da yaptığı kuruluş kongresinde kabul edildi.

Sonrasında Marx, programla ilgili şu tespiti yaptı:

“Bu kısa metinde yer alan ekonomiyle ilgili bölüm, sadece işçi hareketi içinden neşet etmiş olan taleplerden oluşmaktaydı. Metne komünizm hedefinin birkaç satırda tanımlandığı, giriş amaçlı bir pasaj da eklendi.”[1]

Engels ise ilk azami programı “nadiren görülen, ikna edici argümanlarla dolu, kitleler için net bir dille, kısa ve öz bir biçimde kaleme alınmış bir şaheser” olarak tanımlıyor, kısa ve öz formülasyon karşısında şaşkına döndüğünü belirtiyordu.[2] Sonrasında Engels, 1891 tarihli Erfurt Programı taslağına dair eleştirisi dâhilinde, Alman sosyal demokratlara ilgili metnin ekonomiyle alakalı bölümünü tavsiye etti.[3]

Gelgelelim program kabul edildikten sonra Marx ve Fransız destekçileri arasında asgari programın amacı konusunda bir uyuşmazlık yaşandı. Marx bu metni kapitalizmin verili çerçevesi dâhilinde ulaşılabilir talepler etrafında sürdürülecek ajitasyon faaliyetinin pratik bir aracı olarak görürken, Guesde farklı bir görüşü savunmaktaydı:

“Bu reformları burjuvaziden kopartıp alma ihtimalini dikkate almayan Guesde, onları mücadelenin pratik programı değil, işçileri devrimcilikten uzaklaştıracak birer tuzak olarak görüyor.”

Guesde’nin kanaatine göre, bu reformlara karşı çıkmak, proletaryayı reformist yanılsamalardan kurtaracak ve işçileri kendi 1789 devrimini yapmasından alıkoymanın imkânsız olduğuna sınıfı ikna edecek”ti.[4]

Guesde ve Lafargue’ı “devrimci lafebeliği yapmak”la ve reformist mücadelelerin değerini inkâr etmekle suçlayan Marx, o ünlü sözünü bu bağlamda dile getirdi ve eğer bu isimler, Marksizmi temsil ediyorlarsa, kendisinin Marksist olmadığını söyledi. [“ce qu'il y a de certain c'est que moi, je ne suis pas Marxiste –şurası kesin ki ben Marksist değilim][5]

İşçi Partisi programının azami hedeflerle ilgili kısmı, Marx’ın politik yazılarını içeren, Penguin tarafından yayımlanan The First International and After [“Birinci Enternasyonal ve Sonrası”] isimli çalışmada yer aldı ve bu çalışmada Marx-Engels Werke’de yer alan Almanca metnin çevirisi kullanıldı. Bildiğimiz kadarıyla programın geri kalan kısmı, İngilizcede daha önce hiç yayınlanmadı. Burada verdiğimiz çeviri, metnin özgün Fransızca hâli. Özgün metinse şuradan alındı: Jules Guesde, Textes Choisis, 1867-1882, Editions sociales, 1959, s. 117-9. Metnin bir nüshasını bize temin ettiği için Bernie Moss’a teşekkür ediyoruz.

◄►

İşçi Partisi Programı

 

Giriş

Üretici sınıfın kurtuluşu, cinsiyet ve ırk ayrımı gözetilmeksizin, tüm insanlığın kurtuluşudur.

Üreticiler, ancak üretim araçlarına sahip olduklarında özgür olabilirler.[6]

Üretim araçları üreticilere yalnızca iki biçim dâhilinde ait olabilir:

Genel durum bağlamında hiçbir zaman varolmayan ve endüstriyel ilerleme sonucu giderek ortadan kalkan bireysel biçim;

Kapitalist toplumun gelişimi sonucu teşkil edilen maddi ve fikri unsurlarla ilgili kolektif biçim.

Bu kolektif temellük, ancak üretici sınıfın, yani proletaryanın ayrı bir politik parti olarak örgütlenmesiyle gerçekleşebilir.

Böylesi bir örgütlenme gerçekleştikten sonra, proletaryanın elinde bulunan, genel oy hakkı gibi aldatmak için kullanılan araçlar, kurtuluşun araçlarına dönüştürülmelidirler.

Kapitalist sınıfın imkânlarına politik ve ekonomik düzlemde el koymayı ve tüm üretim araçlarını topluma iade etmeyi hedef olarak benimserken Fransız sosyalist işçiler, aşağıdaki acil taleplerle birlikte, bir örgütlenme ve mücadele aracı olarak seçimlere girmeyi kararlaştırmışlardır:

A. Siyaset Bölümü[7]

Basın, toplantılar ve örgütlenmeyle alakalı tüm kanunların, her şeyin ötesinde Enternasyonal İşçiler Derneği’ne karşı konulan kanunun ilga edilmesi. Livret’nin[8], işçi sınıfı üzerinde tatbik edilen idari kontrolün ayrıca işçiyi patronu, kadını erkek karşısında aşağıda konumlandıran medeni kanunun[9] kaldırılması.

Dinî tarikatların bütçelerinin kaldırılması ve bu şirketlere ait tüm ek endüstriyel ve ticari kuruluşlar dâhil, tüm satılmaz, taşınır ve taşınmaz mülkün millete iade edilmesi [Komün’ün 2 Nisan 1871’de aldığı karar].

Kamunun tüm borçlarının silinmesi.

Daimi orduların ilgası ve halkın silâhlandırılması.

İdarenin ve polis teşkilâtının komüne teslim edilmesi.

B. Ekonomi Bölümü

Haftada bir günün tatil ilân edilmesi veya çalışanlara altı günden fazla çalışmanın dayatılmasının yasaklanması. Çalışma gününün yetişkinler için sekiz saate düşürülmesi. Özel atölyelerde on dört yaş altında çocukların çalıştırılmasının yasaklanması. Ayrıca on dört ilâ on altı yaş arası çocukların sekiz saat olan günlük çalışma sürelerinin altı saate düşürülmesi.

Çırakları koruma amacıyla çalıştıkları yerlerin işçi örgütleri tarafından denetlemesi.

Hukukî zemine kavuşturulmuş olan asgari ücretin her yıl işçilerin meydana getirdiği istatistik komisyonunca, gıda fiyatlarına göre belirlenmesi.

Patronların Fransız işçilere verilen ücretten daha düşük ücretlere yabancı işçiler istihdam etmelerinin yasaklanması.

Her iki cinsiyete mensup işçiler için eşit işe eşit ücret.

Devletin ve komünün temsil ettiği toplumun sorumluluğunda tüm çocukların bakımının üstlenilmesi, ayrıca onlara bilimsel ve meslekî eğitim verilmesi.

Toplumun yaşlıların ve engellilerin sorumluluğunu üstlenmesi.

İşçilere dost dernekler ve yardım dernekleri gibi kuruluşların idaresine işverenlerin müdahale etmesinin yasaklanması ve bu kuruluşların kontrolünün tümüyle işçilere teslim edilmesi.

Kaza durumunda sorumluluğun patronların sırtına yüklenmesi, işverenin işçi fonlarına, çalışan işçilerin sayısı oranında, endüstri için yol açtığı tehlike ölçüsünde, güvenlikle ilgili belirli bir ödeme yapması.

Muhtelif atölyelerde yürürlükte olan özel mevzuata işçilerin müdahil olabilmesinin sağlanması. Patronların gaspettiği, ücretlerin geri alınması veya ceza formunda işçilerine ceza kesme hakkına son verilmesi [Komün’ün 27 Nisan 1871’de aldığı karar].

Bankalar, demiryolları, madenler gibi kamu mülkiyetine ait unsurları halktan kopartan tüm sözleşmelerin feshedilmesi ve devlete ait tüm atölyelerden elde edilen gelirin oralarda çalışan işçilere verilmesi.

Tüm dolaylı vergilerin kaldırılması, dolaysız vergilerinse üç bin frank üzerinde gelire sahip olanlardan artan oranlı olarak alınan vergiye dönüştürülmesi. Uzak akrabaların miras alma hakkının kaldırılması, ayrıca yirmi bin frankın üzerinde doğrudan miras devrine yasak getirilmesi.

Karl Marx
Jules Guesde
1880
Kaynak

Bkz.: Jules Guesde’ye Mektup

Dipnotlar:
[1] Marx ve Engels, Selected Correspondence, 1975, s. 312.

[2] A.g.e., s. 324.

[3] Engels, “A Critique of the Draft Social-Democratic Programme of 1891”, Marx ve Engels, Selected Works içinde, 1983, Cilt. 3, s. 438.

[4] Bernard H. Moss, The Origins of the French Labour Movement, 1830-1914, 1976, s. 107.

[5] A.g.e., s. 11. Marx’ın bu ünlü ifadesini Engels, Eduard Bernstein’a yazdığı bir mektupta aktarıyor. Mektubu şu kaynakta bulmak mümkün: Marx ve Engels, Werke, Cilt. 35. s. 388.

[6] Burada esasen toprak, fabrikalar, gemiler, bankalar, kredi kelimeleri geçiyor ama bu kelimeler Marx’ın ilk çalışmasında yer almıyor, sonradan siliniyor. L’Égalité’de yayınlanan metne bakıldığında bu, net olarak görülüyor. Bu konudaki uyarısı için Graham Taylor’a teşekkür ederiz.

[7] Metnin bundan sonraki kısmını Marx ve Guesde ile birlikte kaleme aldı.

[8] “Livret” işe yeni girdiğinde bir işçinin vermek zorunda olduğu bir belge. Bu belge sayesinde işçi önceki patronuna hiçbir borcunun olmadığını, ona karşı hiçbir yükümlülüğünün bulunmadığını teyit etmiş oluyor. Bu uygulama 1890’da kaldırıldı.

[9] Napolyon Medeni Kanunu, Fransız hukuku.