Suudi
devletinin 1960’larda başlayan konsolidasyonu ile rejim, erkek ve kadınlar için
tek-tip kıyafet yasalarını tedricen uygulamaya başladı; bu tek-tip giyinme
biçimi kadınlar için uzun siyah bir çarşaf (‘abaya) ve peçe anlamına geliyordu.
Okullar, üniversiteler ve (genellikle “ahlak polisi” ya da mutawi’a olarak
anılan) Fazileti Teşvik ve Ahlaksızlıktan Caydırma Komitesi gibi devlet
kurumları, üzerinde çok şey yazılmış bulunan [Le Renard, 2011, 2014,
Al-Rasheed, 2013] (kadınların nasıl giyinmesi gerektiği ile ilgili) mevzuatın
uygulanışını giderek artan bir titizlikle denetliyordu. Bu makale dikkatleri
daha az çeken bir konu ile ilgileniyor ve Suudi rejiminin birbiriyle çelişir
muhtelif uygulamalarla Suudi kadınlarının “peçelerini kaldırmaya”, onları
“örtüsüzleştirmeye” yöneldiğini göstermeyi hedefliyor. Suudi kadınların
örtüsüzleştirilmesi işlemi bir yandan -rejimin “istisnai kadınlar” olarak
yapılandırdığı başarılı ve peçesiz Suudi kadınların yabancı basının -bilhassa
Avrupa ve Kuzey Amerika medyasının- ortak olduğu bir iletişim stratejisi
dâhilinde halkın ve dünyanın önüne çıkarılmasını gerektiriyor. Diğer yandan bu
peçeyi kaldırma meselesi nüfusun giderek daha yoğun bir biçimde gözetim altında
tutulması uygulamalarında kaynağını buluyor, bu uygulamalar ise Suudi
vatandaşlarının kimliklerinin tespit edilebilirliğini gerektiriyor ki
kadınların yüzlerinin kapalı oluşu bu gereklilik ile çelişiyor.[1] Peçeye dair
indirgemeci liberal bir anlayışın inanmamızı istediği gibi kadınların
peçelerini kaldırarak onları “özgürleştirme” girişimi söz konusu değil; Suudi devleti
aslında peçeye ilişkin bu tür seçmeci uygulamalarla Suudi vatandaşları
üzerindeki denetimini artırıyor. Bu “istisnai kadın” temsillerini sıklıkla
yeniden üreten yabancı basın bu süreçte önemli bir role sahip.
Gösteriş
için Örtüsüzleştirme: Batı Medyası ve Suudi Devleti
Suudi
kadınların Avrupa ve Kuzey Amerika basınındaki görsel temsili, gösterilecek
kadınların seçiminde çok dikkatli olunarak gerçekleştiriliyor.[2] Genellikle
fotoğraflarda yüzünün fotoğraflanıp basılmasını sorun etmeyen kadınlar yer
alıyor. Bu kadınlar -hele ki başkent Riyad’da- küçük bir azınlık oluşturuyorlar
(Riyad’da Suudi kadınların çoğunluğu akraba olmayan erkeklerin yanında
yüzlerini kapıyorlar). Fotoğraflar genellikle eğitimli, liberal ve zengin Suudi
kadınları öne çıkarıyor ki bu kadınlar çoğunlukla halkın bildiği insanlar
oluyorlar.[3] Güya amaç peçenin/örtünün Suudi kadınlarına dayattığı varsayılan
görünmezliğe karşı koyup onların kişiliklerini ve faaliyetlerini öne çıkarmak.
Ne var ki bu yaklaşım gerçekte Suudi kadınların görünürlüğünü sınırlayıcı bir
etkiye sahip, zira homojen bir “Suudi kadını” kategorisi oluşturuyor ve
özellikle diğer sınıflardan ve siyasi yönelimlerden kadınları -ve elbette Riyad
ve Cidde’de ikamet edenlerin üçte birini ve ülke nüfusunun dörtte birini
oluşturan Suudi olmayanları- dışarıda bırakıyor.
Resmî
görsel siyasetin yeniden üretiminde bu yayınların işlevi Suudi rejiminin
ülkenin imajını iyileştirme çabasının bir parçası olarak “istisnai kadınlar”ı
ön plana yerleştirme etkinliğine katkı sunmak [Al Rasheed, 2013]. 11 Eylül
saldırılarının ardından resmî dış gezilerde genellikle Suudi kadın
delegasyonları da yer aldı, bu kadınlar ekonomik ve entelektüel alanlarda
etkindiler ve hepsinin ortak özelliği yüzlerini örtmüyor oluşlarıydı. Suudi
kadınının eve kapatılmış, eğitimsiz ve ezilmiş olduğu yönündeki -bütün dünyanın
paylaştığı- basmakalıp yargılara itiraz ediyorlardı. Ayrıca bu kadınlardan
genellikle teokratik, gerici ve kapalı olarak bilinen bir ülkenin “insanî”
yüzünü göstermeleri bekleniyordu. Öyle ki, rejim, krallıkta kısa süreliğine
kalan gazeteci ve fotoğrafçıların bu seçkin kadınlarla irtibat kurmasına izin
veriyor, hatta bunu kolaylaştırıyor; zaten bu görüşmeleri “ayarlayanlar” da
gazetecileri kimlerle görüştüreceklerini önceden biliyorlar.
Hem
yabancı basında hem de resmî görevlerde kadınlar Suudi kadını denen tek boyutlu
bir kategori dâhilinde resmediliyorlar; onların farklı aidiyetleri göz önüne
alınmıyor. Seçilmiş kadınların bedenlerinin görünür kılınması yoluyla Suudi
Arabistan’daki görünüşte ilerici olan toplumsal dönüşümlerin pazarlanması
hedefleniyor. Ancak Batı medyasının kendi mantığı ve çıkarları var, bunlar
Suudi rejiminin halka ilişkiler siyasetine galebe çalıyor. Batı medyası Suudi
kadınlarını belli biçimlerde göstermeye eğilimli. “İstisnai kadınlar”ın
fotoğrafları ve bunlara dair yorumlar bedenin ve elbisenin belli bölümlerine
odaklanıyor. Örneğin, Fransız gazetesi Liberation sinemacı Hayfa El
Mansur’un hayatı ile ilgili bir makaleye “Hayfa El Mansur kot pantolonlu ve
örtüsüz” diye başlık atmıştı. Dünyasal ölçekte bir başarı yakalayan birkaç
Suudi sinemacıdan biri olan ve Vecide [Wadjda] adlı filmiyle 2014
yılında BAFTA ödülünü alan El Mansur, bu özellikleriyle değil de örtüsüzlüğüyle
anılıyor. Medyadaki tasvirler genelde kadınlara ilişkin olarak zaten fizikî
görünüşle ilgili takıntılı olmaya eğilimli; peçeye/örtüye ya da peçesizliğe/örtüsüzlüğe
özel olarak odaklanıldığında ise Müslüman toplumlardaki kadınların örtülerini
belirli biçimde kaldırmak yönündeki emperyal ve kolonyal bir isteklilik [Ahmed,
1992; Abu-Lughod, 1998] yankı buluyor: eğitimli, “liberal” kadınlar artık
geleneksel kadın ya da kabile üyesi kadın gibi egzotize edilmemekle beraber
yine de nesneleştirici bir biçimde sunuluyorlar ve ne giydikleri, nasıl
gülümsedikleri, saçlarının modeli gibi dış görünüşlerine ait değerlendirmelere
indirgeniyorlar.
Avrupa
ve Kuzey Amerika medyası ülkenin birkaç sözde aydınlanmış “istisnai” Suudi
kadını dışında kalan kadınlarının tümünü, özellikle de peçeli olanları, etkisiz
ve herhangi bir failliği bulunmayan insanlar olarak göstermeye meyyal. Bu
peçeli kadın görüntülerinin kolonyal harem fantezileri ile ilişkisi çok açık;
bu kadınlar hem birer ucube hem de eve kapatılmış kurbanlar -hatta bazen sapkın
kişiler- olarak gösteriliyor.[4] “Sadece kadınların bulunduğu şehir” olarak
sunulan, gerçekte ise iş merkezlerinin bulunduğu bir bölge olan bir alana dair
iki karikatürde kadınlar, tecrit edilmiş, bunalmış, cinsel anlamda
nesneleştirilmiş ve hepsinden öte erkeksiz olarak çizilmişlerdi: bu, Suudi
kadınlarına dair ırkçı temsillerle ve heteroseksist normlarla şekillenmiş postkolonyal
fantezilerin açığa vurulması demek.[5] Genellikle temsiller “emperyal gözler”in
“tabu”, “paradoks” ve/veya cinsel anlamda “ikiyüzlülük” olarak gördüğü şeylere
odaklanıyor. Örneğin özel bir televizyon kanalında gösterilen bir belgesel
Suudi kadınlarına ve iç çamaşırı pazarına odaklıydı. Belgeselin meselesi yüksek
oranda alıcı bulan iç çamaşırları ile kadınlara yönelik kıyafet
kısıtlamalarının meydana getirdiği varsayılan paradoks.[6] Bu türden “paradoks”
belirlemeleri aslında bu temsilleri (yeniden) üreten toplumlardaki -özellikle
de örtülü Müslüman kadınların etiketlenmesinde kendini gösteren- normların ve
hiyerarşilerin belirtisi. Belgesele dönersek, mesele edilen “paradoks” örtülü
(Suudi) kadınların (ki bu kadınlar muhafazakâr, geri kalmış ve ezilmiş olarak
değerlendiriliyor) seksi iç çamaşırları giyiyor olmaları. Belgeselde -mahremi
didiklenen ve tutarsız, garip ve sapkın olarak sunulan- örtülü kadınlara ucube
muamelesi yapılıyor. Buradaki örtük mesaj “normal” kadınların örtüsüz kadınlar
olduğu ve örtülü kadınların “özgürleşmiş” bir seksüellikle tanımlı olan seksi
iç çamaşırlarını giymemesi gerektiği. Giyiyor olmaları tuhaf karşılanıyor ve
erotik görülüyor. Suudi kadınlarının bu türden bir temsili bunları üreten
toplumlardaki toplumsal cinsiyet ve ırk hiyerarşileri ve bilhassa Müslüman
kadınların ırkçılık hedefi olmaları hakkında çok şey anlatıyor. Bu söylemler
örtülü kadınların insan değilmiş gibi gösterilmesi olgusunu kuvvetlendiriyor en
fazla.
Gözetim
Aracı olarak Örtüsüzleştirme
“İstisnai
kadınlar”ı diplomatik olarak kullanmasının yanısıra Suudi rejimi “kadınların
örtüsüzleştirilmesi” görüntüsü altında gözetim merkezli bir politika da
oluşturdu. 11 Eylül 2001’i ve ardından gelişen saldırıları izleyen yıllarda
Suudi Arabistan dâhilinde, rejim yoğun ve şedit bir anti-terörizm kampanyası
başlattı. Anti-terörizm maskesi altında birçok rejim karşıtı faaliyet hedefe
kondu ve rejim devletin güvenlik ve gözetleme mekanizmalarını kuvvetlendirdi.
Bir kimlik tespiti aracı olarak nüfusun daha etkin manada gözetlenmesini mümkün
kılan bürokratik faaliyetlerin modernize edilmesi de bu çabaların merkezî
önemde bir unsuruydu. 2002 yılında, Suudi kadınlarına önce fotoğraflı kimlik
edinme imkânı tanındı, 2013’te ise yedi yıl içinde bu kimliklerden edinmeleri
zorunlu kılındı. 2002’den önce bütün kadın vatandaşlar fotoğrafsız olarak yasal
vasilerinin üzerine kayıtlı görünüyorlardı. Yasal vasi kadının statüsüne ve
durumuna göre baba, kardeş, koca ya da amca olabilir. Suudi olan ve olmayan
erkeklerin fotoğrafları ise uzun zamandır kimliklerde, vizelerde ve ikamet
tezkerelerinde yer alıyor. Suudi kadınlarının yüzlerini gösteren
fotoğraflarının kimliklerde yer almamasının nedeni devletçe açıklanmamıştı.
Ancak bir devlet kurumu olan Ulema Konseyi onlarca yıldır kadınların yüzünün
görünmemesi gerektiğini söylüyor ve kadınlara “yabancı” erkeklerin yanında
yüzlerini örtmeleri tavsiyesinde bulunuyordu. Riyad’daki alan araştırmam
sırasında tanıştığım bir genç kadının söylediğine göre bu ilke dinsel olarak
meşru olmadığı halde Riyad’ın Suudi erkeklerinin çoğunca destekleniyordu. Peçe
takmak aynı zamanda bir “Suudi ailesi” âdeti olarak görülüyordu, bu âdet
saygınlığı kuvvetlendiriyor ve Suudi olan ve olmayan kadınların tefrikine de
imkân sağlıyordu.
Kimlikler
kadınların günlük bürokratik işlerini kolaylaştırıyor ve aileler arası
davalarda bir kişinin başka bir kişinin yerine geçmesini önlüyor.[7] Madalyonun
diğer yüzü ise şöyle: yetkililer artık bir kadının kimliğini tespitte
zorlanmıyorlar. Atanmış üyelerden müteşekkil bir heyet olan Şura Meclisi’nin
Kasım 2012 tarihli kararına göre Suudi kadınları güvenlik taraması yapılırken
erkek güvenlik görevlileri tarafından yüzlerini açmaları istenirse buna uymak
zorunda kalacaklar. Bu noktada “görüntü”, varlıkları birçok prosedür için yine
de zorunlu olan, aradaki erkek aile üyelerinin baypas edilmesi yolu ile devlet
ve Suudi kadını arasındaki ilişkinin artan bir biçimde dolaysızlaştığı bir
sürece dâhil oluyor. Bunun iki uçlu bir süreç olduğu söylenebilir, zira bir
yandan kadınlara yeni olanaklar sunarken aynı zamanda onları devlet denetimine
daha açık hale getiriyor [Le Renard, 2014]. Bir denetim/gözetleme aracı olarak
örtüsüzleştirme süreci Suudi devletine özgü değil yalnızca, Kanada’da ve birçok
Avrupa ülkesinde de peçe ya da çarşafın yasaklanması etrafında dönen
tartışmalar bunun göstergesi. Bugüne kadar Fransa böyle bir yasayı geçiren tek
ülke oldu. Peçe meselesi ile ilgili bir tartışma sürecinin ve 2009 yılı
itibariyle gösterilerde kar maskesi takmanın yasaklanması kararının ardından
2010 yılında Fransa’da insanların kamuya açık alanlarda yüzlerini örtmeleri
yasak kapsamına alındı. Yüzleri belirleyebilme imkânı devlet gücünün temel bir
bileşeni haline geldi; Suudi devleti de bu sürecin bir parçası.
Suudi
Arabistan’da kadınların yüzlerinin görünür kılınması gibi gündelik bürokratik
önlemlere dayanan ve giderek sıkılaştırılan gözetim/denetleme uygulamaları
dikkate değer bir değişiklik, hele ki kadınların fotoğrafının alenen
çekilmesinin yasak olduğu göz önüne alındığında. Alışveriş merkezleri, sokaklar
ya da zengin yabancıların oturduğu güvenlikli sitelerin çevresi gibi kamuya
açık yerlerde fotoğraf çekilmesine izin verilmiyor. Bu siteler yüksek
teknolojili güvenlik kameralarıyla gözetleniyor ve genellikle Suudilere kapalı.
Ayrıca sadece kadınlara açık olan yerleşke ve okullarda, bazı işyerlerinde,
dinî mahallerde ve birçok ticarî merkezde de fotoğraf çekilmesi yasak, ancak
farklı nedenlerle. Riyad’daki birçok Suudi kadını, yüzlerinin göründüğü fotoğrafların
yayılmasını hayâ, saygınlık, aile değerleri ve/veya dinî inançlar gibi karmaşık
ve değişken gerekçelerle istemiyor. Kadın kurumlarını temsil eden Suudi menşeli
web sayfalarında fotoğraflar genellikle boş avluları, toplantı odalarını
gösteriyor ve kadınlara mahsus yerlerde -muhtemelen görüntülerin sızması
olasılığından ötürü- genellikle güvenlik kamerası bulunmuyor. 2000’li yıllarda
rejim Suudi kadınlarının rızası olmadan kaydedilmiş videoların ve yine rızasız
çekilmiş fotoğrafların dolaşımını sağlamayı suç kapsamına aldı.
Devletin
kimlik tespitine yönelik uygulamaları belki bir yandan toplumsal cinsiyet
eşitsizliklerinin ortadan kaldırılmasına dönük bir adım olarak görülebilir ama
bu adımın aslında kadınların fotoğraflarının nasıl, ne zaman ve nerede çekilip
dağıtılabileceğine karar veren bir Suudi devletinin mahremi ihlal edici oranda
kuvvetlendirilmesini ve yeni gözetleme biçimlerinin uygulamaya konmasını
hedeflediği anlaşılmalıdır.
Denetimden
Kaçış?
Riyad’da
2006 ve 2009 yılları arasında yaptığım araştırmalarda beraber çalıştığım genç
kadınlar, düğün fotoğrafları gibi, yüzlerinin açık olduğu fotoğrafları bana
gösterdiler ama bunları yakın akrabaları dışında hiç kimseye vermiyor ya da
yollamıyorlardı. Ne var ki Bluetooth yolu ile “eğlenceli” ve kışkırtıcı kabul
edilen anonim fotoğrafların cep telefonları arasında dolaşması oldukça
yaygındı. Bunların çoğu, gruplar halinde bulunan ve peçeli olan, dolayısıyla
tanınamayacak durumdaki kadınların fotoğraflarıydı. Fotoğraflarda kadınlar
alışılmadık pozlar veriyorlardı, örneğin şişeden viski içer gibi yaparak ya da
bir fast-food lokantasının “aile bölümü”nde mankenlerinkine benzer duruşlar
sergileyerek verilmiş pozlardı bunlar. Bu görüntüler Suudi kadınının resmi
temsillerini biçimlendiren muhtelif güç ilişkilerini altüst ediyorlardı:
rejimin iletişim siyasetinin parçası olarak “istisnai kadın” figürünün
inşasında temel önemde olan faziletle ilgili normları ihlal etmekle kalmıyor,
anonim hallerini koruyarak denetim mekanizmalarından da kaçıyorlardı.
Suudi
devletinin fotoğraf ve video üzerinden uyguladığı denetime karşı direniş
kendini gösterme gayretinin ötesine uzanıyor. Geçen yıllarda, her türden
gösterinin yasak olduğu bu ülkede görüntülerin akıllı telefonlar ve sosyal
medya platformları yoluyla yayılması bir tür aktivizm olarak belirdi. Polisle
kavga videoları ve farklı protesto biçimlerini içeren videolar Youtube’a
yüklenmiş ve geniş kitlelere yayılmıştı. Bu videolar arasında öne çıkanlar
ülkenin doğu bölgesinde kadınlarla erkeklerin beraberce katıldığı ve vahşice
bastırılan büyük protesto gösterilerini içerenlerdi. Bu videolar tanımanın ya
da tanınmanın, anonim kalmanın ya da bunu önlemeye çalışmanın hem devlet hem de
vatandaşlar açısından güç ilişkileri içinde konumlandığını gösteriyordu.
Örneğin
kimi Suudi kadın gruplarının, binlerce insanın “terörist şebekeler”le
bağlantılı olmak şüphesiyle yargılanmadan hapiste tutulmalarına karşı 2011
yılından beri muhtelif zamanlarda ve özellikle Riyad ve Bureyde’de,
düzenledikleri gösterilerde durum tam olarak buydu. Bu gösterilerin birçoğu
yeni tutuklamalara yol açtı. 2012 yılında Suudi Arabistan’ın güneyinde yer alan
Asir eyaletinin başkenti Abha’da kötü eğitim koşullarını ve saygısız üniversite
yönetimini protesto eden kadın öğrencilerin gösterisi içlerinde özel güvenlik
görevlileri, ahlak polisleri ve sivil polislerin bulunduğu bir grup güvenlik
görevlisince vahşice dağıtıldı. 53 öğrenci yaralanmış ve bazı kaynaklara göre
bir öğrenci ölmüştü. Videolar hem bu siyasi eylemlerde yer almış olan kadınların
kolektif gücüne hem de bu protestoları bastırırken devletin kullandığı şiddete
delil teşkil etmişti. Bu görüntülerin yıkıcılığından kaçınmak üzere videolara
erişim yasağı getirildi.
Başka
bir aktivizm biçimi -“kadınlar da araba kullansın” kampanyası- bireysel olarak
üretilip Youtube’a yüklenmiş videoları içeriyordu. 2011 baharında Suudi kadın
eylemciler kadınlara her gün gittikleri yerlere giderken bu kez arabalarını
kendilerinin kullanması ve mümkünse bunu kaydedip paylaşmaları çağrısında
bulunuyorlardı. Polis bu kampanyaya araba kullanırken yakalanan kadınları (her
ne kadar birkaç saat içinde serbest bıraktıysa da) tutuklayarak cevap verdi. Bu
eylemcilerin en çok öne çıkanı kampanyayı izah eden videoları paylaşan Manal
El-Şerif’ti. Bu videolarda El-Şerif yüzü açık bir halde araba kullanırken
görülüyordu. Bu nedenle on gün boyunca tutuklu kaldı.
Dolaşım
ve Alternatif Görüntülerin Görünmezliği
Görüntülerin
ve videoların yıkıcı bir biçimde kullanımına cevap olarak Suudi devleti
gözetleme kapasitesini web aktivizmini bastırarak ve sosyal medya, video
paylaşım siteleri ve cep telefonu kullanımına sınırlamalar getirerek[8] artırma
yoluna gitti.[9] Bu resmi sansür biçimlerinin ötesinde, başta Avrupa ve Kuzey
Amerika basını olmak üzere yabancı basının yıkıcı kabul edilen görüntülerin
belirli türlerinin dolaşımının sınırlanmasında önemli bir rolü var. Sözkonusu
basın, Suudi rejiminin “istisnai kadınlar”ı öne çıkarmak biçimindeki iletişim
stratejisini papağan gibi tekrar etmektense “asi Suudi kadını” anlatısını
parlatmayı yeğliyor. Kadın hakları konusunda konuşan kadınların videoları
seçilip dolaşıma sokuluyor, uluslararası ölçekte tanınan biri haline gelen
Manal El-Şerif örneğinde olduğu gibi. Yine uluslararası bir üne kavuşmuş olan
başka bir videoda bir Suudi kadını ojeli olduğu için onu uyaran Fazileti Teşvik
ve Ahlaksızlıktan Caydırma Komitesi’nden kişileri azarlarken görülüyor. Buna
zıt bir biçimde Abha’da, Riyad’da ya da Bureyde’deki kadınların kolektif
protestolarının görüntüleri ise hiç paylaşılmıyor neredeyse. Suudi kadınına
yabancı basının yaklaşımı, yüzleri kapalı olan ve olasılıkla orta sınıftan
olmayan kadınların kitleler halinde ve sadece özel olarak kadınların
sorunlarına odaklanmadan yürüdüğü bu türden alternatif görüntülerin dolaşımını
zorlaştırdı. Bu zıtlık Batı’nın gözünde özel bir “kurban olarak Suudi kadını”
imgesinin oluştuğuna ve sadece buradan türeyen siyasetin özgürleştirici sayıldığına
işaret ediyor. Belki de kasıtsız olan bu sansür pratiği, şu noktalarda ısrarcı
olan bir temsil çerçevesi üzerinden hâsıl oluyor: (1) Suudi kadının kadın
olarak, ama sadece kadın olarak (yani baskının ve mücadelenin başka boyutları
görmezden gelinerek), kolektif kurban olma niteliği; (2) siyasi bir fail
olabilmek için yegâne yol olarak başarılı (göz önünde) ve bireyleşmiş bir kadın
olma gerekliliği ve (3) kadınların güçlenmesine ilişkin liberal bir vizyonun
kadının kurtuluşu için olmazsa olmaz kabul edilmesi.
Temsil
ve gözetleme siyasetinin buluştuğu nokta işte burası. Temsil siyaseti “istisnai
kadınlar”ı aşırı görünür kıldı ve Suudi Arabistan’daki diğer kadınların
görüntülerini -bu kadınlar eylemlerini görünür kılmak ve seslerini duyurmak
için özel olarak çabaladıklarında bile- dışarıda bıraktı; bunlar yoksul, Suudi
ya da liberal olmayan, kamusal alanda ifşa edilmek istemeyen kadınlardı. Suudi
devleti (Suudi olan-olmayan, kadın-erkek) bütün vatandaşlarını belirli yollarla
daha görünür kılmaya çalıştı, çalışıyor. Bu yollardan biri de
gözetleme/denetleme: bu türden bir görünürlük özgürlüğün genişlemesine değil,
yeni bir denetim biçimine cevaz veriyor. Gözetim devleti giderek korkunç
biçimde güçlenirken ve görüntüler üzerindeki denetimini ve sınırlayıcılığını
artırırken Suudi devletinin iletişim stratejisinin söz konusu denetimlerden
kaçmayı deneyen görünmez eylemcinin ifşasında işlevsel olduğu anlaşılıyor.
Amelie Le Renard
15 Aralık 2014
Kaynak
Dipnotlar:
[1] Suudi Arabistan’da yüzü örtmek için kullanılan muhtelif aksesuarlar
bulunuyor; nikap, burka ve yaşmak gibi.
[2]
Bu makalede basından alıntılar daha yakından takip ettiğim Fransız medyasından
yapıldı. Belirtmek gerek ki, Fransızların özgül bir “Müslüman kadınların
örtüsüzleştirilmesi” tarihine sahip olduğu doğru olmakla beraber örneklenen
temsillerdeki Suudi kadın imgesinin hâkimiyet alanı sadece Fransız medyası ile
sınırlı değil.
[3]
Adlarını vermek istemiyorum, zira birkaç kadını töhmet altında bırakmak değil,
rejimin ve yabancı basının “istisnai kadın” imajını yeniden ürettiklerini
göstermek derdindeyim. Niyetim bu kadınları ve onların toplum hayatına
katkılarını küçümsemek değil.
[4]
16. yüzyıldan bu yana oryantalistlerce üretilmiş metinler için bkz. Dakhlia,
Jocelyne, 2007. “Harem: ce que les femmes, recluses, font entre elles,” Clio.
Femmes, Genre, Histoire, 26. ABD’deki “sapık olarak
Ortadoğulu” temsillerine dair bkz. Puar, Jasbir, 2012 (2007). Homonationalisme:
politiques queers après le 11 septembre. Paris: Amsterdam.
[5]
Karikatürlerin biri farklı siyasi çizgileri bir arada içeren bir dergide ve
diğeri ise bir mizah dergisinde basılmıştı. Bkz. “Un zoo féminin dans le désert
saoudien” [Suudi çölünde (“hayvanat bahçesi”nden mülhem -ç.n.) kadın
bahçesi], Charlie Hebdo, 22 Ağustos 2012 ve “Arabie Saoudite. Bientôt
une ville réservée aux femmes… pour les émanciper,” [Pek yakında Suudi
Arabistan’da: özgür olmaları için… kadınlara mahsus şehir], Causette,
Sayı 27, Eylül, 2012.
[6]
“Arabie: le roi de la lingerie au pays du voile,” [Arabistan: hicap ülkesinde
iç çamaşırı krallığı] M6 televizyonu, yayınlanma tarihi 20 Mart 2011.
[7]
Mahkemelerde bu türden çok vakaya rastlanıyordu. Kadının yasal vasisi davayla
ilgisi olmayan başka bir kadını mahkemeye getiriyor ve peçe hâkimin bu
düzenbazlığı tespit etmesini engelliyordu.
[8]
Örneğin kimlik numarasını vermeden cep telefonunu şarj etmek artık olanak dışı.
Pratikte bu, cep telefonu kullanıcısının devletle güvenlik konusunda işbirliği
halinde olan telefon şirketince tespit edilebilmesi anlamına geliyor.
[9]
2013 ve 2014 yıllarında bazı Suudi vatandaşları sosyal medyada hükümet karşıtı
gösterilerin videolarını ya da rejimin eleştirildiği videoları paylaştıkları
için tutuklandılar ve hüküm giydiler. Bkz. Tinyurl
(Erişim tarihi 17 Kasım 2014) ve “Arrest of Saudi netizens triggers Twitter,
YouTube closure fears” (Suudi internet kullanıcılarının tutuklanması Twitter ve
Youtube’un kapatılacağı korkularını tetikliyor), BBC Monitoring (3 Nisan
2014).
Referanslar:
Abu Lughod, Lila, 1998. Remaking Women. Feminism and Modernity in the
Middle East, Princeton: Princeton University Press.
Ahmed,
Leila, 1992. Women and Gender in Islam: historical roots of a modern debate,
Yale University Press.
Al-Rasheed,
Madawi, 2013. A Most Masculine State. Gender, Politics, and Religion in
Saudi Arabia. Cambridge: Cambridge University Press.
Dakhlia,
Jocelyne, 2007. « Harem: ce que les femmes, recluses, font entre elles », Clio.
Femmes, Genre, Histoire,
26.
Le
Renard, Amélie, 2011. Femmes et espaces publics en Arabie Saoudite.
Paris: Dalloz.
Le
Renard, Amélie, 2014. A Society of Young Women. Opportunities of Place,
Power, and Reform in Saudi Arabia. Stanford: Stanford University Press.
Puar,
Jasbir, 2012 (2007). Homonationalisme: politiques queers après le 11
septembre. Paris: Amsterdam.