Suudi Arabistan’da Komünistler ve Kooptasyon

1975’te Kral Faysal suikasta kurban gidince yerine Halid geçti. Halid’in kral olmasıyla genel af ilân edildi ve solcu hareketlere mensup politik tutsaklar serbest bırakıldılar, ayrıca yurtdışında sürgünde olanların ülkeye dönmelerine izin verildi. Geri dönenler, 1973’teki petrol krizinden beri büyümekte olan rantiye devletin himayesine girdiler. Bu isimler, Suudi Arabistan’da fikir alanında birer “liberal” olarak arz-ı endam ettiler.[1] Abdülkerim Humud gibi solcular, Şii siyasetine entegre oldular.[2] Bu genel af, 1993’te Suudi muhalefetine mensup aktivistler için çıkartılan genel af için emsal teşkil etti. Öte yandan, seksenlerde Şii İslamcılar solcularla sürekli alay ettiler ve onların 1975’te devlet tarafından rüşvetle satın alındıklarını, zaman içerisinde birer kapitaliste ve bürokrata dönüştüklerini söylediler.[3] Genel af, aynı zamanda üyeleri ülkeye geri dönen ama süreç dâhilinde propaganda faaliyetlerini sonlandıran AYHDP’nin [Arap Yarımadası’nda Halkın Demokrasi Partisi –el-hizbü’l demuqrati el-şabi fi el-cezire el-arabiyye] de tasfiyesine sebep oldu.[4]

AYHDP’nin yerini ise Arap Yarımadası’nda Sosyalist Eylem Partisi [hizbü’l amel el-iştiraki fi el-cezire el-arabiyye] aldı. Marksist-Leninist bir parti olarak SEP, Arap Milliyetçileri Hareketi [AMH] ve FHKC ile aynı çizgide hareket etti. ABD’de bulunan ve Arap milliyetçilerinin etkisi altında olan Suudi öğrenciler bu partiyi 1972’de kurmuşlardı. Ağırlıklı olarak Irak kanadından oluşan Baasçılar, komünistler, Arap milliyetçileri ve Libyalılar, ABD’de faal olan Arap Öğrencileri Örgütü’nde [munazzamat el-talebetü’l arab] hâkimiyeti ele geçirmek için mücadele eden ana yapılardı. Bu örgüt içerisinde önemli bir yere sahip binlerce Suudi öğrenci de faaliyet yürütmekteydi. Birçok farklı akım, bu öğrencileri etkilemek ve onlara yayınlarını okutmak için uğraşıyordu.[5] Nihayetinde aralarında çok sayıda Şii’nin de bulunduğu birçok SEP üyesi, Suudi Arabistan’ın Doğu Bölgesi’ne dönüp bürokrat ve gazeteci oldu. En önemli taleplerinden biri olan Şiiliğe yönelik ayrımcılığı süreç içerisinde ortadan kaldırdılar. Parti, ayrıca silâhlı mücadele fikrini de savunmaya devam etti, hatta 1979/80’de Katif’te yaşanan silâhlı ayaklanmada yer aldı. Sonrasında ise örgüt, hiçbir askerî eylemde bulunmadı.[6]

1961 sonrası süreçte Milli Kurtuluş Cephesi ve Arap Milli Kurtuluş Cephesi [cebhetü’l taharruru’l vatani el-arabiyye] içerisinde komünistler faaliyet yürütüyorlardı. Bu komünistler, Suudi Arabistan Komünist Partisi’ni [el-hizbü’ş şuyui fi el-su’udiyye] ancak 1975 yılında kurabildiler.[7] Komünist Parti, kongresinde Sovyet yanlısı bir çizgiyi benimsedi ve petrol kaynaklarının millileştirilmesini, yeni bir anayasanın kaleme alınmasını ve yeni bir meclisin oluşturulmasını talep etti.[8] Sovyetler’den sınırlı destek alan partinin faaliyetleri esas olarak bildiri yayınlama ve Moskova Radyosu’nda yayın yapma üzerine kuruluydu.[9] Düzenli çıkarttığı yayının adı Tarik’ül Kadihin [“Ezilenlerin Yolu”] idi. Necib Huneyzi gibi kadroları önde gelen Şii ailelerine mensuplardı ve esas olarak Şiilerden destek görüyorlardı. Ali Dumeyni gibi gazetecilik yapan ve aynı zamanda Sünni olan isimler de vardı. Birçok partili, Sovyetler’de, Doğu Almanya’da ve komünist blok içerisinde yer alan başka ülkelerde eğitim gördü.[10] Bazıları ise ellilerde grevlere öncülük eden isimlerin oğulları idi.[11] 1984’te yaptığı ikinci kongresinde parti, yeni bir program kaleme aldı ve bu program uyarınca Şiilerin orduya ve güvenlik hizmetlerine katılımına izin verilmesini talep etti.[12] Partiye bağlı faaliyet yürüten çok sayıda gençlik, öğrenci, kadın ve işçi örgütü vardı ve bu örgütler, Suudi Arabistan dışında temsilcilere ve kendi iç yayınlarına sahiplerdi. Partide, bilhassa gençlik hareketinde ağırlığı ileri gelen Şii ailelerine mensup kişiler oluşturmaktaydı.[13] 1984’te Suudi İşçileri Birliği [ittihadü’l-ümmel fi el-su’udiyye] kuruldu ve SBKP çizgisine bağlı yayınlar çıkartıldı.[14] Tüm bu faaliyetlere karşı partinin toplam faal üye sayısı yüzü geçmedi.[15]

Toby Matthiesen

[Kaynak: The Other Suudis: Shiism, Dissent and Sectarianism, Cambridge University Press, 2015, s. 86-89.]

Dipnotlar:
[1] Abir, Saudi Arabia: Government, 57; Hertog, Princes, 99; Najib al-Khunayzi, “al-nishat al-siyasi li-l-shi’a fi al-su’udiyya” (Suudi Arabistan’da Şiiliğin Politik Söylemi) , Rasid (25 Ekim 2003); Krimly, Political Economy, 349; Stéphane Lacroix, Awakening Islam: The Politics of Religious Dissent in Contemporary Saudi Arabia (Cambridge, MA: Harvard University Press, 2011), 15-20.

[2] Seksenler ve doksanlar boyunca Humud, kraliyet ailesi ile Şii muhalefeti arasında yürütülen müzakerelerde özel görevli olarak yer aldı. Ibrahim, Shi’is, 180.

[3] Bkz. al-Thawra al-Islamiyya 38 (Haziran 1983), 7; ‘Abd al-Latif Muhammad al-‘Amir, al-haraka al-islamiyya i al-jazira al-‘arabiyya (Arap Yarımadası’nda İslamî Hareket) (n.p.: Munazzamat al-Thawra al-Islamiyya fi al-Jazira al-‘Arabiyya/al-Safa li-l-Nashr wa-l-Tawzi’, 1408AH [ 1987 /88]), 48. 1975 genel affının eleştirisi ve eski muhalif isimlerin Bağdat merkezli “Suudi Arabistan Dayanışma ve Barış Konseyi” aracılığıyla ikna edilmesi girişimlerine yönelik eleştiriler konusunda bkz. Middle East Contemporary Survey (MECS), 1977–8, Cilt. 2, 679.

[4] Al-‘Akri, al-tanzimat, 205-11.

[5] Abdülnebi Akri ile mülâkat, Londra, Temmuz 2010.

[6] Filistin, Lübnan, Irak ve başka ülkelerde de Sosyalist Eylem Partisi şubeleri vardı. Suudi Arabistan’daki SEP, bu şubelerle ilişki içerisindeydi. Suudi Arabistan SEP’i ile mülâkat, Şubat 1984, yayınlandığı yer: MERIP Reports 130 (Şubat 1985), 15-19. Al-Hasan, “al-mu‘arada;” al-‘Akri, al-tanzimat, 214-27.

[7] Suudi Arabistanlı komünistlerle ilgili daha fazla bilgi için Doğu Bölgesi’nden iki eski komünistin, Şii Ali Avvami ile Sünni İshak Şeyh Yakub’un hatıratına bakılabilir. Ali Avvami, otobiyografi kaleme alan ilk Suudi Şii solcudur. Kitap, içeriğinin hassas olması sebebiyle 2012’de yazar vefat ettikten sonra yayınlanabildi. Al-‘Awwami, al-haraka. Bkz. Yakub’un dört ciltlik hatıratı, Ishaq al-Shaykh Ya‘qub, wujuh fi masabih al-dhakira (Hatıra Lambalarının Yüzleri), 4 cilt., cilt. 1 (Kuwait: Dar Qurtas lil-Nashr, 2001), cilt. 2 (Kuwait: Dar Qurtas li-l-Nashr, 2005), Cilt. 3 (Kuwait: Dar Qurtas li-l-Nashr, 2007), cilt. 4 (Beyrut: Dar al-Farabi, 2011). Hatıratının başka bir kısmı ve Alman Demokratik Cumhuriyeti’nde geçirdiği dönemle ilgili olarak bkz. Ishaq al-Shaykh Ya’qub, inni ashummu ra’ihat Mariyam (Meryem’i kokluyorum), cilt. 2 (Beyrut: Dar al-Farabi, 2010) ve politik tutsak olarak geçirdiği döneme dair değerlendirmesi için: Ishaq al-Shaykh Ya’qub, al-musa’ala (Sorgu) (Beyrut: Dar al-Farabi, 2011).

[8] Al-‘Attar, al-harakat, 154, 176f.; Salameh ve Steir, “Political Power,” 20f.

[9] Fahd al-Qahtani, shuyu‘iyyun i al-su ‘udiyya: dirasa fi al-‘alaqat al-sufitiyya al-su’udiyya (Suudi Arabistan’da Komünistler: Sovyetler-Suudi Arabistan İlişkileri Üzerine İnceleme) (n.p.: n.p., 1988); Mark N. Katz, Russia and Arabia: Soviet Foreign Policy toward the Arabian Peninsula (Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1985), 142f.; Aryeh Y. Yodfat, The Soviet Union and the Arabian Peninsula: Soviet Policy towards the Persian Gulf and Arabia (Londra: Croom Helm, 1983), 133f.

[10] Örneğin Sovyetler Birliği’ndeki öğrencilere yönelik bir dergi çıkartılıyordu. Bu dergide hem 1979’daki intifada ile makalelere hem de Moskova’daki Halkın Dostluk Üniversitesi ile ilgili yazılara yer verilmekteydi. Rabitat al-Talaba al-Su’udiyyin fi al-Ittihad al-Sufiti, al-Ish’a’ 3 (Temmuz 1980). Nachlass Prof. Dr. Gerhard Höpp, Signatur 10.15.087, Zentrum Moderner Orient, Berlin, Germany.

[11] Louër, Transnational, 44.

[12] Al-‘Akri, al-tanzimat, 45; Vassiliev, The History, 464.

[13] Suudi Arabistan Komünist Partisi eski üyesi ile mülâkat, Riyad, Kasım 2008. İsimleri: rabitat al-nisa’ al-dimuqratiyya fi al-su’udiyya (Suudi Arabistan’da Demokratik Kadın Derneği) ve ittihad al-talaba fi al-su’udiyya (Suudi Arabistan’da Öğrenci Birliği. Al-‘Akri, al-tanzimat, 55f. Gençlik kanadı konusunda bkz. Ittihad al-Shabab al-Dimuqratii al-Su’udiyya, watha’iq al-mu’tamar al-thani li-ittihad al-shabab al-dimuqrati fi al-su’udiyya, 1986 (Suudi Arabistan Demokratik Gençlik Birliği İkinci Kongresi Belgeleri) (n.p.: n.p., n.d.).

[14] Merkezi yayın organı: Sawt al-‘Ummal (İşçilerin Sesi), sadece sekiz sayfa olarak yayınlanan gazete 1989’da ARAMCO’da yabancı işçilerin işe alınmasını, Suudi işçilerin işten çıkartılmasını eleştirdi. Sawt al-‘Ummal 10 (Nisan 1989), If.

[15] Eski bir Suudi Arabistan Komünist Partisi üyesi ile mülâkat, Suudi Arabistan, 2011. Bazıları bu rakamın sadece otuz olduğunu, bunların da büyük bir kısmının sürgünde yaşadığını söylüyor. Holden ve Johns, The House of Saud, 532; Peterson, Historical Dictionary, 121.