Naci Ali Karikatürleri ve Hanzala

1938'de Kuzey Filistin'de eş-Şecere isimli bir köyde doğar Naci Ali. 10 yıl sonra İsrail Devleti'nin kurulmasıyla Ortadoğu için felaket günleri başlar. 

Ali ve onun gibi birçok Filistinli, vatanından göç etmek zorunda kalır. Ayn'el Hilva mülteci kamplarında büyüyen ve Sabra ve Şetilla katliamlarına bizzat tanıklık eden Ali'nin tüm hayatı, aslında orada inşa ettiği "acı"nın resmini önce duvarlara sonra kâğıtlara ve ardından insanlığın şuurlarına kazımak olmuştur. 

Aktif bir politik hayata sahip olan Ali, Beyrut'tayken Lübnan Ulusal Hareket'ine dâhil olur ve politik faaliyetleri neticesinde hapse girer. Bu sırada eğitim ve yayın hayatına devam etmektedir. Kendisi çizerlik dışında muhtelif işlerde bulunmuşsa da çizmek onun için adeta tutku olmuştur. 

Kuveyt ve Lübnan'da Sefir, Tali'a gibi gazetelerde yer almış ve 1979 yılında Arap Karikatüristler Birliği Başkanı olmuştur. FHKC'nin kurucularından Gassân Kenefani ile çalışan Naci Ali, yaptığı çizimlerle Filistin mücadelesinin kalemi olmuştur. Bu mücadelesi Siyonist oluşumların hoşuna gitmeyecek ve 1989 yılında Londra'da İsrailli ajanların saldırısına uğrayacak ve yaklaşık 5 hafta komada kaldıktan sonra yaşamını kaybedecektir.

Naci Ali'nin çizimleri tamamen politik amaçlar taşımakta ve bu çizimleri hepsi basit, minimalist ve mesajı net anlaşılır niteliktedir. Bu çizimlerde Filistin'de yapılan işgali, Ortadoğu'daki zulümleri, Arap dünyasında hürriyet ve demokrasi yetersizliğini bizlere göstermektedir.

Naci Ali'nin çizimlerinde kullandığı karakterler hayali olup özellikleri ise sabittir: Hanzala, ez-Zeleme (İyi Adam), Fatıma (İyi Kadın) ve Kötü Adam. Diğer karakterleri kısaca tanıyıp konumuz olan Hanzala'ya geçelim. Fatıma (İyi Kadın), bir eş, bir anne ve bir özgürlük savaşçısı karakterlerini haizdir. Fatıma; vatanın, halkların ve mülteci kamplarının simgesi olduğu halde, eşini, oğlunu, kardeşini şehit vermiş bir mahzun kadın ve aşkın, fedakârlığın, mücadelenin ve acının sembolüdür.[1]

İyi Adam, Ali'nin bir diğer karakteri olup zayıf, yalınayak ve yamalı elbisesiyle fakir görünümdedir. Birçok millet ve dini kimlikle çizimlerde yer bulan bu karakter, Ali'nin deyimiyle, “sadece Arap” kimliğine sahip bazen İsrail işgaline karşı camide vaaz veren Muhammed adlı bir imam, İsrail'in kendisini Müslüman Araplar üzerinde kullanmasına izin vermeyen Marunî Hıristiyan, bazen İsrail politikalarına karşı çıkan Ebu İlyas adlı Lübnanlı bir Hıristiyan, bazen Sovyet yoldaşlarına verdikleri votka için müteşekkir olan ancak Afganistan’ın işgalini de eleştiren Ebu Hamad, bazen de zindanda gördüğü işkencelerden kurtulmak için Müslüman Kardeşler’den olduğunu itiraf etmek zorunda kalan Mısırlı Hıristiyan olarak görülmektedir. Ama Ali, bu karakterin ismi için Filistin ağzında "adam" anlamına gelen ez-Zeleme'yi kullanmıştır.[2] İyi Adam, bazı karikatürlerde İyi Kadın'la beraber kötülüğe karşı mücadele edilirken resmedilmiştir.

Kötü Adam, Ali'nin kötülüğü canlandırdığı karakteridir. Çirkinliği, aptallığı, tembelliği, haksızlığı, ihaneti, zulmü, serveti temsil eder. Ali bu karakteri, arkasında popüler desteğin olmadığını göstermek amacıyla boyun, bacak veya vücudu ayakta tutan şeylerden yoksun çizmiştir.[3] Yobaz güçleri, Arap rejimlerini, otoriteleri, fırsatçı ve hainleri ve demokrasi karşıtlarını sembolize etmiştir.

Hanzala

Ortadoğu'nun tipik karakteristiğini yukarıda bahsedilen dört karakterde betimlemeyi başaran Naci Ali'nin kendisiyle özgünleşen ve hafızalardan silinmeyen başkarakteri ise Hanzala'dır (حنظلة). Hanzala, Ortadoğu'yu kan ve kum sahasına çeviren emperyalizme karşı, Arab mücadelesinin sembolüdür. 40 yıldır Filistin'in çığlığı, acının resmi ve insanlığın sessizliğidir. İki yüz yıldır dünya tarihinin kanlı trajedisinin yazıldığı bu coğrafyanın zihinlere kazınan en güçlü resmidir Hanzala. Ali'nin ifadesiyle, “acının sembolü”dür.

1969 yılında Kuveyt'te es-Siyase gazetesinde okurlarla tanışır Hanzala. Yalınayak, yamalı elbiseli, az saçlı ve her zaman 10 yaşında olan bu çocuk, Ali'yle bütünleşecek ve karikatürlerindeki imzası olacaktır. Hanzala ismi, kökü derinlerde olan ve dallarının kesilmesine rağmen büyümeye devam eden Arapça Hanzal isimli bir bitkiden gelir. İlk çıktığında “yalnızca bir Arap” kimliğini haiz ve Filistin'in özgürlüğü yolunda hiçbir şey yapmayanlara karşı tenkitlerini sürdüreceğini dillendirir. Hanzala, Nekbe’nin (1948 İsrail'in kuruluşu felaketi) acısını yaşayan kuşağın temsilcisi ve özgürlüğün ifadesidir. Ali, Hanzala sayesinde Filistin davasında hep mücadele içinde olmuş ve ondan cesaret bulmuştur.

“Hanzala, besili ve şımarık bir çocuk değildir. O diğer mülteci kampı çocukları gibi çıplak ayaktır. O beni yanlışa ve düzensizliğe düşmekten koruyan bir ikondur... Ona zarar vermeye niyetlenen her kişiyi öldürmeye hazırım. O, ellerini arkasında birbirine kavuşturmuştur. Çünkü ABD ve ‘Sistem’in bu bölge için maruz bıraktığı çözüm(!) önerilerini reddetmenin işaretidir.”[4]

H. Kissinger'ın Ortadoğu'da 1973 yılında Ekim Savaşı'nda arabuluculuk niyetiyle Araplara yönelik adil olmayan çözüm önerileri sunacağını tahmin eden Ali, Hanzala'nın sırtını okurlara döndürmüştür. Hanzala'nın yüzünü ne zaman döneceği sorularına ise Ali: “Ne zaman Araplara itibarı geri verilirse ve ne zaman Araplar, kendi hürriyet ve insanlığını kazanırsa” cevabını vermiştir.

Mülteci kampında yaşayan fakir bir Arap çocuğu tiplemesinde çizilmiş Hanzala, 10 yaşındadır. Bunun sebebi de Naci Ali'nin şu ifadesinde:

“Hanzala 10 yaşında doğdu ve hep 10 yaşında olacak. Çünkü bu yaşta ben vatanımı terk ettim. O ne zaman vatanına dönerse on yaşından itibaren büyümeye başlayacak. Doğa kanunları ona hitap etmeyecek. O eşsizdir. Her şey o vatanına dönünce normalleşecek.”[5]

Hanzala, bu yönüyle aslında Naci Ali'nin kendisidir.

Hanzala, sadece Filistinli mülteci çocuk değildir. İsrail işgaline karşı çıkan Filistinli olduğu kadar Filistinli yöneticilerin ikiyüzlü politikalarına ve Arap diktatörlerine karşı duran demokrasi ve insan hakları savunucusu bir Arap çocuktur. Naci Ali'nin deyimiyle, “Hanzala'nın bakışında tüm yoksullar Filistinlidir. Tüm mazlumlar, ezilenler, kuşatılanlar, gelecek ve devrim… Hepsi Filistinlidir. Sadece coğrafi adlandırma olarak Filistin değil, insani anlamda bir Filistin. Nerede olursa olsun, Mısır'da, Vietnam'da ya da Güney Afrika'da, bir amaçtır.” Naci Ali'nin çizimlerinde bazen sadece olayları izleyen, bazen elinde bayrak, silah, çiçek gibi sembolleri tutan, bazen kötülüğe taş atan, bazen yaralı insanlara ve özellikle annelere sarılan, bazen şehitlerin mezarlarına çiçek bırakan bir çocuktur. Ama genellikle elleri arkada olayları seyreder. Çünkü başta Arapların ve dünyanın Ortadoğu'ya yapılan haksızlıklara sessiz kalmasına tepkidir bu.

Yaşamının sonlarına doğru Hanzala'nın susturulmak istendiğini fark eden Naci Ali, son çizimlerinde kendisi öldükten sonra Hanzala'nın yaşamaya devam edeceğini ve onun ebedi olduğunu belirtirken kendisinin de onunla beraber yaşamaya devam edeceğini vurgular. Hanzala ölmeyecek çünkü o bu çağda yapılanların şahididir. Ve gerçekten de Ali'nin ölümünden sonra Hanzala aynı kimliğiyle yaşamaya devam eder. Mazlumların, işgale karşı direnişin ve boykotun en temel ifadesi olur. Emperyalizme ve Siyonizme karşı mücadele veren Filistinlilerin adeta bayrağı olur. Her Filistinli Hanzala'yı tanır, sahiplenir ve onun gibi yaşar. Naci Ali'nin kaleminden çıkıp bugün savaşan binlerce, on binlerce Hanzala vardır. Yazıyı Naci Ali'nin sözleriyle tamamlayalım:

“Öncelikle o (Hanzala) Filistinli bir çocuktur ancak onun şuuru kendi milletinden öte tüm insanlığı kapsayacak kadar gelişmiştir. Fakat o, sade bir çocuk olduğu gibi bu yüzden insanlar onu kendilerince benimser ve onun kendi şuurlarını yansıttığını hissederler.”[6]

Osman Süreyya
İştirakî dergisi
Sayı: 3-4

Dipnotlar:
[1] Fayeq Oweis, "Handala and the Cartoons of Naji al-Ali”, Oweis, s. 5.

[2] Oweis, A.g.m., s. 6.

[3] Oweis, A.g.m., s. 7.

[4] Naji al-Ali, “My Signature, Hanthala: The Symbol of The Child by Naji al-Ali”, Kanan48.

[5] Handala.

[6] Handala.